ดวงตาแห่งวันของสายลับสองหน้า

สายลับ นวนิยายเล่มล่าสุดของ เปาโล คูเอลญู นักเขียนที่ได้รับคำกล่าวขวัญว่าเป็นแรงบันดาลใจให้กับผู้คนมากมาย เจ้าของผลงาน ขุมทรัพย์สุดปลายฝัน ที่มียอดขายมากกว่า 65 ล้านเล่มทั่วโลก เขากลับมาอีกครั้งพร้อมเรื่องราวในอดีตที่นำมาเล่าใหม่ หยิบจับชีวิตของหญิงสาวคนหนึ่งที่มีนามว่า ‘มาตา ฮารี’ ผู้เป็นดวงตาแห่งวัน (eye of the day) บุคคลอันเป็นส่วนสำคัญในสงครามโลกครั้งที่ 1 ถ่ายทอดชีวประวัติตามเหตุการณ์จริงจนล่วงเข้าสู่จุดจบของลมหายใจ

สายลับ เล่าเรื่องผ่านจดหมายระหว่างมาตา ฮารี ที่จะบอกเล่าถึงความเป็นมาทั้งหมดในชีวิต ความทุกข์ทน ความเบื่อหน่าย ความใฝ่ฝัน อำนาจ และศรัทธา และจดหมายของทนายความกลูเน ผู้ที่จะบอกถึงบทสรุปว่าเพราะเหตุใด ใคร ทำไม เหตุการณ์ถึงลงเอยด้วยความตายที่ไร้หลักฐานยืนยันในความผิด เป็นจดหมายโต้ตอบที่ตัดสลับกับฉากเหตุการณ์ในช่วงเวลาเดียวกัน

ฉันไม่ได้ขอให้ตัวเองมีความสุข ฉันเพียงแต่ขอให้ไม่ทุกข์และย่ำแย่อย่างที่เคยรู้สึกเท่านั้น

มาร์กาเรทา เซลล์ เกิดในครอบครัวชาวดัชต์ผู้มั่งคั่ง เธอเติบโตมาท่ามกลางความเรียบง่ายและใช้ชีวิตแต่ละวันอย่างจืดชืด แต่ต่อมาครอบครัวของเธอกลับล้มละลาย สองปีถัดมาแม่ก็ตายจาก ความรับผิดชอบของเธอเริ่มหนักหนาขึ้น ดังนั้นเธอจึงเริ่มคิดหาทางหนีทีไล่ แล้ววันหนึ่งเธอก็แต่งงานสายฟ้าแลบกับผู้ชายรุ่นราวคราวพ่อและย้ายไปอยู่อินโดนีเซีย

แต่อิสรภาพที่เธอใฝ่หากลับกลายเป็นการติดอยู่ในกรงใบใหม่ที่ผิดที่ผิดทาง สามีที่ควรจะเป็นที่รักกลับเป็นคนทำร้ายเธอเสียเอง จิตใจที่บอบช้ำอาจไม่ได้ทำให้เขาเห็นว่าเธอถูกทำร้ายมาแล้วมากเพียงใด เขาจึงทุบตีและชำเราเธอทางร่างกายอีกทอดหนึ่ง เขากลัวจะสูญเสียเธอ แต่ก็ทำเธอบุบสลายด้วยตัวเขาเองเช่นกัน

ตรรกะแสนประหลาด ตรรกะที่เปลี่ยนชายผู้กลัวจะสูญเสียใครสักคนไปให้เป็นปีศาจ และนั่นทำให้เขาเลวร้ายยิ่งกว่าเดิม

แต่ทั้งหมดนี้เองได้เป็นตัวกระตุ้นหรืออาจเรียกได้ว่าฟางเส้นสุดท้ายที่ทำให้เธอปลดปล่อยพันธะทั้งหลายออกจากตัว เพราะเมื่อถึงจุดหนึ่ง ความโหยหาอิสรภาพอย่างแรงกล้าได้พาเธอออกเดินทางครั้งใหม่สู่ดินแดนความฝันที่ผู้คนเรียกขานว่าปารีส

มาร์กาเรทา เซลล์ สถาปนาตัวเองขึ้นใหม่เป็นนักเต้นระบำดนตรีตะวันออก ‘มาตา ฮารี’ได้ถือกำเนิดขึ้น ณ ที่นั่น ในเวลานั้น

ในช่วงเวลานั้น ฉันไม่ใช่สิ่งใดแม้แต่ร่างกายของตัวเอง ฉันเป็นเพียงลีลาเคลื่อนไหวที่กำลังสื่อสารอยู่กับจักรวาล

มาตา ฮารีใช้ความฉงนสนเท่ห์และลึกลับของตะวันออกที่ยังไม่เป็นที่กระจ่างแจ้งในตะวันตกเป็นจุดขายในการเต้นระบำ บวกกับยกยอปอปั้นเรื่องราวของตนเองให้น่าค้นหายิ่งขึ้น ท่วงท่าประหลาดดูมีเสน่ห์เย้ายวน เครื่องแต่งกายน้อยชิ้นตกแต่งด้วยเพชรนิลจินดาชวนตื่นตาตื่นใจ เธอโด่งดังขึ้นอย่างรวดเร็ว ทุกคนต่างพากันหลงเชื่อและชื่นชมความงามในแบบที่หาไม่ได้จากใครนอกจากมาตา ฮารี

ความรุ่งโรจน์นำมาซึ่งทุกสิ่ง เธอมีทั้งเงินทอง มีอำนาจที่บงการด้วยเรือนร่างและหว่างขา มีเส้นสายและคนรู้จักในแวดวงสังคมชั้นสูงของกรุงปารีส อีกทั้งยังใกล้ชิดกับผู้มีอำนาจตัดสินใจทางการเมืองและการทหารแต่เวลาก็ไหลผ่านไปอย่างรวดเร็ว… อย่างไม่รอให้เธออิ่มเอมกับชัยชนะที่ได้มา

ด้วยวัยที่ร่วงโรยและความทะเยอทะยานที่ไม่หยุดนิ่ง ชีวิตของมาตา ฮารีได้พลิกผันอีกครั้ง เธอเดินทางไปเยอรมนีด้วยหวังจะฟื้นฟูช่วงเวลาอันมีค่าขึ้นมาใหม่ แต่ไม่รู้ว่าเธอเดินทางผิดช่วงผิดเวลาหรือชะตาเล่นตลกกันแน่ สงครามโลกครั้งที่ 1 ได้โหมกระพือขึ้นแล้วจนลุกเป็นไฟ

มาตา ฮารีถูกดึงเข้าไปพัวพันกับเรื่องราวระหว่างชาติ เยอรมนีขอให้เธอตกลงเป็นสายลับเพื่อสืบข่าววงในจากบุคคลสำคัญฝ่ายสัมพันธมิตร เธอกลับปารีสพร้อมกับรหัสลับประจำตัว เอช 21

แต่ในขณะเดียวกันทางการฝรั่งเศสก็ให้เธอสืบความลับจากบรรดาผู้นำระดับสูงของเยอรมนีด้วยเช่นกัน

ทั้งหมดทั้งมวลอาจเป็นหลุมพรางที่เธอก่อขึ้นเองโดยไม่รู้ตัวด้วยความเชื่อว่าตัวเองบริสุทธิ์ มองว่านั่นคือการหลีกหนีเอาตัวรอด ต่อสู้ดิ้นรนเพื่อจะมีชีวิตสืบต่อไป ตะกายจากหลุมบ่อที่มีชื่อว่าเคราะห์กรรม ประตูสู่อิสรภาพที่เคยเปิดออกได้ปิดตัวลงอย่างสมบูรณ์ จากสาวงามจึงกลายเป็นอาชญากรสงคราม ซึ่งเธอไม่ได้รู้เลยว่าความเสื่อมทรามของโลกได้เข้ามากัดกินตัวเธอแล้ว

ในสงคราม สิ่งที่สูญสิ้นเป็นอย่างแรกคือศักดิ์ศรีของมนุษย์
เธออาจผิดที่นอนกับผู้ชายมากหน้าหลายตา
เธออาจผิดที่ต้องการมีอิสรภาพ
เธออาจผิดที่ไขว่คว้าการมีชีวิตต่อ
ความผิดเหล่านี้เองที่ทำให้เธอถูกเล็งด้วยปลายปืน

ก่อนจะมีความเสมอภาค ภราดรภาพ และอิสรภาพนั้น ต้องมีเครื่องกิโยตีนตั้งอยู่กลางจตุรัสคอยมอบความบันเทิงเปื้อนเลือดให้พวกที่ยังไม่มีขนมปัง

ผลงานเล่มนี้อาจไม่ใช่งานที่ดีที่สุดของเปาโล แต่มันเป็นงานที่ชวนให้เราตั้งคำถามกับหลายๆ อย่าง ไม่ว่าจะเป็นความวุ่นวายในช่วงสงคราม การคร่าชีวิตคนหนึ่งเพื่อเป็นทางเหยียบให้ก้าวเดิน การเผชิญหน้ากับสิ่งที่ตัวเองไม่ได้ลงมือทำ หรือแม้กระทั่งการทำใจยอมรับผลแห่งการกระทำที่ทั้งเราและโลกเป็นผู้สร้าง

การเล่าเรื่องของเปาโลเป็นไปอย่างเรียบง่าย แต่เหมือนค่อยๆ ปล่อยหมัดฮุกให้เราได้ฉุกคิดและเวทนาต่อสิ่งที่เกิดขึ้น มันไม่ถึงกับชวนให้เศร้าสร้อยหรือสลดหดหู่ เพียงแต่ต้องการให้เราทบทวนอย่างถ่องแท้ว่า การกระทำเหล่านั้นมีเหตุใดเป็นปัจจัยหรือตัวแปรสำคัญ คล้ายว่าอยากให้อดีตเป็นบทเรียนชี้แนะแนวทางเพื่อไม่ให้เกิดประวัติศาสตร์ซ้ำรอย

แต่ในภาวะที่ทุกอย่างผิดรูปผิดรอยและไม่ปกติ เรื่องราวของมาตา ฮารี ก็ได้พิสูจน์แล้วว่ามนุษย์พร้อมที่จะกระโจนใส่เหยื่อในทุกรูปแบบ เพื่อบรรเทาและคลายความไม่สงบ แม้จะเพียงชั่วครู่ชั่วยามเท่านั้น

ฉันไม่รู้ว่าวันข้างหน้าจะมีใครจดจำฉันได้หรือไม่ ถ้าหากยังมี ก็ขออย่าให้เห็นฉันเป็นเหยื่อ แต่เป็นผู้ที่ก้าวเดินอย่างกล้าหาญ ไม่หวั่นเกรงการชดใช้ในสิ่งที่ตนเองก่อ