‘คนเกิดวันจันทร์ เป็นคนฉลาด ใจดี มีเสน่ห์ดึงดูดความรัก กล้าได้กล้าเสีย โกรธง่าย แต่หายเร็ว’
‘ราศีเมถุน ช่วงนี้มีเกณฑ์สละโสด’
‘6 ลัคนาที่ขยันแล้วจะรวย ได้แก่…กันย์ ธนู พิจิก กุมภ์ มังกร เมษ’
ไม่ว่าจะชอบดูดวงหรือไม่ หลายคนคงคุ้นเคยกันมาบ้างกับคำทำนายดวงชะตาเหล่านี้ ทั้งการดูจากวันเกิด ราศี เบอร์โทรศัพท์ หรือแม้แต่ทายนิสัยตามกรุ๊ปเลือด ซึ่งนอกจากจะมีการทำนายทายทักเรื่องเหตุการณ์ต่างๆ ที่เคยเจอหรือกำลังจะได้เจอ การดูดวงยังมักจะมาพร้อมกับการอธิบายตัวตนและลักษณะนิสัยที่หลายครั้งก็แม่นอย่างน่าตกใจ จนนึกสงสัยว่าหมอดูแอบไปถามคนใกล้ตัวเรามาหรือเปล่า
ทำไมดูดวงอย่างไรก็แม่น?
นอกจากแง่ของความเชื่อแล้ว ในทางจิตวิทยามีสิ่งที่เรียกว่า ปรากฏการณ์บาร์นัม (Barnum Effect) คือการที่คำพูดหรือประโยคอธิบายตัวตนหนึ่งๆ สามารถสร้างความรู้สึกเชื่อมโยงได้กับคนจำนวนมาก แม้ว่ามันจะไม่ได้เจาะจงเพื่อใครคนใดคนหนึ่งเลยก็ตาม
‘คุณเป็นคนที่ดูแข็งแกร่ง แต่ลึกๆ แล้วเปราะบาง, คุณพูดน้อยกับคนที่เพิ่งรู้จัก แต่ถ้าสนิทแล้วจะพูดมาก, คุณมักพยายามอย่างหนักเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย ฯลฯ’
หากพิจารณาให้ดี นิสัยที่ดูมีมิติเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นได้โดยทั่วไป การที่หมอดูทำนายเราโดยอิงจากพฤติกรรมที่ใครๆ ก็มี แล้วเรารู้สึกว่ามันคือฉันเลยนี่ แท้จริงแล้วเป็นเพราะความเป็นกลางของคำพูด ที่แม้จะทำนายหว่านๆ แต่ก็กระทบคนจำนวนมากอยู่ดี และเมื่อคำทำนายออกมาในลักษณะที่ดี เราก็ยิ่งโยงเข้าหาตัวตนและเหตุการณ์ในชีวิตตัวเองได้เสมอ
ในการดูดวงโดยเฉพาะตามอินเทอร์เน็ต ผู้คนส่วนมากมักจะเลือกอ่านคำทำนายที่ดีเพื่อช่วยเสริมกำลังใจ หมอดูล้วนแล้วแต่บอกว่าคุณจะรวย หรือคนโสดกำลังจะเจอเนื้อคู่ คนดีๆ แบบคุณให้เตรียมตัวรอรับความปังได้เลย กลับกัน ถ้าหมอดูทักว่าค้าขายอย่างไรก็ไม่รวยขึ้นหรอก ส่วนแฟนเก่ายิ่งไม่มีทางกลับมา เลิกรอเสียเถอะ หรือทำนายนิสัยว่าคุณเป็นคนปลิ้นปล้อน พูดไม่เป็นคำพูด แถมยังผัดวันประกันพรุ่งไปเรื่อย ก็คงไม่มีใครอยากยอมรับว่าหมอดูเจ้านี้แม่นมาก นั่นมันตัวเราเลยนี่หว่า
ซึ่งในการศึกษาเรื่องการดูดวงกับจิตวิทยา พบว่าปัจจัยที่มีผลทำให้ผู้ฟังรู้สึกว่าคำทำนายแม่นยำ ประกอบด้วย
1. ผู้ฟังเชื่อว่าคำทำนายนี้มีมาเพื่อตัวเอง ฉะนั้นยิ่งดูดวงแบบตัวต่อตัว คำทำนายก็ยิ่งแม่นมากขึ้น
2. ผู้ฟังมีความศรัทธาในตัวผู้ทำนายดวง มีหลายคนที่ยอมรอคิวเป็นเดือนๆ เพื่อให้ได้ปรึกษาปัญหาชีวิตกับหมอดูเจ้าดัง และไม่เกี่ยงว่าค่าดูดวงจะแพงหรือไม่
3. คำทำนายเกี่ยวข้องกับความต้องการพื้นฐานทางจิตใจมนุษย์ เช่น ความรู้สึกปลอดภัย, การได้เป็นที่รัก, การรู้สึกว่าตนเองมีคุณค่า
4. คำทำนายต้องเป็นไปในทางบวก คนจำนวนมากดูดวงเพราะรู้สึกสิ้นหวัง คำทำนายดีๆ จึงช่วยเติมความหวังในใจว่าในอนาคตอันใกล้สิ่งที่คิดไว้จะเป็นจริงได้อย่างแน่นอน
ไม่ใช่แค่ในการดูดวง แม้แต่การทำแบบทดสอบบุคลิกภาพทางออนไลน์ที่ดูเป็นแบบทดสอบเชิงจิตวิทยา ก็สามารถใช้ปรากฏการณ์ Barnum Effect มาอธิบายได้เช่นกัน
แบบทดสอบที่ต้องตอบคำถามว่า คุณเป็นแบบนี้ใช่หรือไม่, ข้อนี้ถูกหรือผิด เพื่อนำมาอธิบายลักษณะนิสัยเฉพาะตัว ถือว่าได้รับความนิยมมากในระยะหลัง และดูมีความน่าเชื่อถือมากกว่าการใช้ไสยศาสตร์หรือดาราศาสตร์ ถึงอย่างนั้น คำอธิบายเหล่านี้ก็ล้วนแล้วแต่ถูกเขียนขึ้นมาแบบกว้างๆ ให้ครอบคลุมคนจำนวนมาก และหลายครั้งเราก็เลี่ยงไม่ได้ที่จะเข้าข้างตัวเองหรือเลือกตอบให้ตัวเองดูดี ความแม่นยำของแบบทดสอบบุคลิกภาพ จึงเกิดขึ้นด้วยรูปแบบของความคิดความเชื่อที่คล้ายกับการดูดวง
ไม่ว่าจะการดูดวงหรือแบบทดสอบบุคลิกภาพ หากเรายึดติดกับคำอธิบายตัวเองและการแปะป้ายที่สังคมมีให้มากจนเกินไป อาจทำให้ลืมไปว่าเราเป็นมนุษย์ที่ใช้ชีวิตอยู่ในโลกที่เปลี่ยนแปลงอยู่ทุกวัน และลักษณะพฤติกรรมของมนุษย์ไม่ได้มีความตายตัวขนาดนั้น การดูดวงจึงควรเป็นไปเพื่อให้เราได้รับพลังงานบวก ได้รู้จักตัวเองในอีกแง่มุม แต่ไม่สามารถนำมาตอบได้ทั้งหมดว่าแท้จริงแล้วตัวเราเป็นใคร หรือต้องทำอะไร
ที่มา:
https://www.profit.co/blog/behavioral-economics/the-psychological-reasoning-behind-barnum-effect/
https://www.dw.com/en/the-psychology-behind-why-we-believe-in-horoscopes/a-62250008
Tags: theory, ดูดวง, จิตวิทยา, ความเชื่อ, Psychology
