‘เดินทะลุฟ้า’ ย่ำเท้า ย้ำว่าจุดหมายไม่ใช่ (เพียง) ปลายทาง

(1)

ฉันเหนื่อย

เหนื่อยกับการขายเสื้อผ้าริมถนน

สี่สิบปีแห่งการอดทน 

รอคอยความหวังเล็กราวฝุ่นผง

ฉันเหนื่อย

เหนื่อยกินข้าวกับดาล

ให้อาหารวัวควายในป่าคานาคาธา

ฉันเหนื่อย

เหนื่อยลากโดตีไปมา

บนพื้นโคลนถนนแมนกูทิลา

ฉันเหนื่อย

เหนื่อยกับการต่อสู้ให้ประเทศ

ที่ฉันไม่เคยเห็น

บทกวี I’m Tired โดยเทนซิน ซุนดู (Tenzin Tsundue) นักเขียน นักเคลื่อนไหว ผู้ลี้ภัยชาวทิเบตที่อาศัยอยู่ในอินเดีย เป็นหนึ่งในกวีชุด KORA ที่ยากจะหาคำแปลในภาษาไทย หากพอจับใจความได้ว่าหมายถึงการเดินทางท่องไปในสถานที่ต่างๆ การเดินทางที่ไม่ใช่ออกสู่ภายนอก หากกลับสู่ภายใน 

อาจดูเหมือนว่าซุนดูกำลังภาวนาจาริกแสวงบุญ แต่หากใครได้อ่านบทกวีของเขาจะเข้าใจว่าทุกเส้นทาง ทุกการกระทำ ไม่ว่าจะพูด เขียน หรือเดินล้วนเป็นไปเพื่อ ‘ปลดปล่อย’ สังคมที่เขาอาศัยอยู่ และปลดปล่อยความอัดอั้นตันใจของเขาในการต้องใช้ชีวิตในสังคมที่ถูกกดมาตลอดชีวิตเช่นเดียวกัน

วันที่ 12 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ซุนดูออกเดินทางจากหุบเขาดารัมซาลา ชุมชนผู้ลี้ภัยทิเบต ที่ตั้งอยู่ทางภาคเหนือของอินเดีย มุ่งหน้าสู่กรุงเดห์ลีที่ห่างออกไป 500 กิโลเมตร เพื่อสื่อสารในสิ่งที่เขาพูดผ่านงานเขียนของเขาเสมอมา นั่นคือการเรียกร้องคืนเสรีภาพให้ทิเบต ประเทศที่เขาเรียกว่าแผ่นดินแม่ แม้ไม่เคยได้เยือน 

ไม่ถึงสัปดาห์หลังการเดินทางของซุนดู คณะ ‘เดินทะลุฟ้า’ ย่ำเท้าเคลื่อนขบวนออกจากอนุสาวรีย์สุรนารี (ลานย่าโม) จังหวัดนครราชสีมา มุ่งหน้าสู่อนุสาวรีย์ประชาธิไตย เป้าหมายการเดิน 247.5 กิโลเมตรที่คาดว่าจะใช้เวลา 20 กว่าวันจะไปถึง พร้อม 3 ข้อเรียกร้องที่ไม่รู้จะถึงเมื่อไร

แต่จะถึงหรือไม่

ไม่ใช่เหตุผลที่เทนซินและขบวน ‘เดินทะลุฟ้า’ จะไม่ออกเดิน

เทนซิน ซุนดู อ่าน “KORA” หนังสือรวบรวมกวีของเขา  (yanoya.photo, 2014)

(2)

เดินทางออกจากห้องทำงาน วางมือจากโต๊ะกองบรรณาธิการในสัปดาห์ที่ผ่านมา ด้วยปรารถนาจะบันทึกเรื่องราวขบวนเดินทะลุฟ้า ที่หากมองในแง่ของเวลานั้นช่างเป็นการเดินทางที่ไม่คุ้มค่า ด้วยความที่ขบวนเดินจะมุ่งหน้าเข้าสู่กรุงเทพมหานครอยู่ดี ค่อยตามไปสมทบเมื่อขบวนเคลื่อนมาถึงก็ย่อมได้ หากสิ่งที่ขบวนได้สื่อสาร และแสดงออกให้เห็นนั้นบอกชัดเจนว่าจะไกลเท่าไรก็ต้องไป จะไปร่วมได้เพียงครู่เดียวก็ต้องไป เพราะจุดหมายปลายทางนั้นอยู่ที่อนุสาวรีย์ประชาธิไตย หาก ‘ความหมาย’ ของการเดินครั้งนี้นั้นอยู่ระหว่างทาง 

“ห้ามฉันคิด ฉันจะเขียน ห้ามฉันเขียน ฉันจะพิมพ์ ห้ามฉันพิมพ์ ฉันจะเดิน ห้ามฉันเดิน ฉันจะยืน หากห้ามทุกอย่างในร่างกายและจิตใจฉันแล้ว มาห้ามลมหายใจฉันดีกว่า การเดินมันเป็นสัญลักษณ์ของการก้าวไปข้างหน้า เป็นการแสดงออกทั้งทางตรง ทางอ้อมว่าเราจะไม่ยอมเดินถอยหลังลงคลอง”

‘เลิศ’ – เลิศศักดิ์ คำคงศักดิ์ แกนนำเครือข่าย People Go Network เป็นคนแรกๆ ของขบวนเดินที่ได้พูดคุยด้วยเมื่อไปถึง เลิศยกคำพูดของ สมบัติ บุญงามอนงค์ แทนคำตอบว่าทำไมยังเลือกที่จะเดินอยู่ (หลังจากที่เขาเคยนำขบวนเดิน ‘We Walk…เดินมิตรภาพ’ มาแล้วในปี 2561) ในวันที่สังคมขยับเพดานการสื่อสารไปไกล จนอดสงสัยไม่ได้ว่าบทบาทของการสื่อสาร ‘เชิงสัญลักษณ์’ นั้นยังมีความจำเป็นอยู่มากน้อยแค่ไหนในยุคนี้

เลิศเท้าความเล่าถึงที่มาที่ไปของการเดินระหว่างพักเดินเที่ยงวัน ข้างทางสถานีน้ำมันแห่งหนึ่ง เรานั่งกันบนถนนคอนกรีตที่ไอร้อนดูจะระอุเป็นพิเศษในย่านนิคมอุตสาหกรรม จังหวัดสระบุรี ที่ตั้งของโรงโม่หินขนาดใหญ่ที่ดูจะทำให้ฝุ่นละอองจากหินกระจายเป็นฉากหลังบรรยากาศการคุยกัน ลำพังแค่ต้องมานั่ง นอน กินในสถานีน้ำมัน ด้วยไร้พื้นที่สาธารณะให้พักพิง สูดดมกลิ่นควันท่อไอเสีย อ่อนเพลียด้วยฝุ่นละอองจากเหมืองหินก็ขยายความสิ่งที่พี่เลิศ และอีกหลายคนที่ได้ร่วมนั่งพักคุยกันได้บอกมาแล้วว่า การเดินไม่ใช่แค่เพื่อสื่อสารถึงปัญหา เรียกร้องหาทางออก แต่ยังเป็นกระบวนการที่ทำให้ได้รับฟังปัญหาจากผู้คนที่หมุนเวียนเปลี่ยนหน้ามาร่วมเดิน และได้รับรู้ถึงปัญหาจากประสบการณ์ตรงบนเส้นทางที่เดินผ่าน

‘เอ๋’ – ศิริพร ฉายเพ็ชร ผู้ประสานงานเดินทะลุฟ้า และผู้อยู่เบื้องหลังการเดินทางของนักสร้างการเปลี่ยนแปลงรุ่นใหม่มายาวนาน คอยพาเราไปรู้จักกับผู้คนต่างๆ ที่มาร่วมขบวนครั้งนี้ ที่หลังจากได้คุยกับ ‘มิโพ’ – ไชยศรี สุพรรณิการ์ เยาวชนผู้ขับเคลื่อนนโยบายด้านทรัพยากรแร่ ที่มาไกลจากแม่แจ่ม เชียงใหม่ เพื่อมาเป็นการ์ดอาสาสมัครในการเดินนี้, ‘เจี๊ยบ’ – วิทยากร โสวัตร นักเขียน เจ้าของร้านหนังสืออิสระจากอุบลราชธานีที่พาลูกสาวมาร่วมขบวนด้วย, ‘นะ’ – ณฐ ด่านนทธรรม วิทยากรอิสระ นักจัดการศึกษาทางเลือกกลุ่ม ‘บ้านเรียน’ จังหวัดราชบุรี, หรือ ‘พ่อจ่อย’ จากกลุ่มรักษ์อำเภอวานรนิวาส จังหวัดสกลนคร ที่นำประเด็นเรื่องการคัดค้านโครงการเหมืองแร่โปแตชในพื้นที่มาหารือ ฯลฯ ที่ระยะเวลาไม่นานที่ได้นั่งคุยกันในช่วงพักกลางทางทำให้ ‘รับรู้’ ประเด็นที่กว้างขึ้น จากหลายพื้นที่มากขึ้น และ ‘รู้สึก’ ถึงความหมายของการเดินครั้งนี้มากยิ่งขึ้น

ในแง่นี้ การเดินดูจะตอบคำถามว่าการสื่อสาร ‘เชิงสัญลักษณ์’ ยังมีบทบาทอยู่หรือไม่ ในแง่นี้ การเดินดูจะไม่เป็นเพียงการสื่อสารออกไป หากยังสร้างการมีส่วนร่วมในตัวมันเอง ทั้งในแง่ของการรับฟัง เรียนรู้จากกันและกัน และการหลอมรวมเป็นส่วนหนึ่งของประสบการณ์ ทำให้รู้สึกได้ว่าไม่มีปัญหาใดแยกขาดจากตัวตนอีกต่อไป

‘ทราย’ – อินทิรา เจริญปุระ ที่สลับบทบาทจากคนเบื้องหน้ามาอยู่เบื้องหลังทำหน้าที่ประสานงานกับเจ้าหน้าที่ต่างๆ ตลอดเส้นทางการเดิน ยอมรับว่าในฐานะคนที่เติบโตมาในกรุงเทพมหานคร เธอเคยคิดว่าเรื่องอย่างเหมือง หรือการต่อสู้ของชุมชนเป็นเรื่องไกลตัว แต่ยิ่งได้พูดคุยกับผู้คนมากเท่าไร ยิ่งได้เอาตัวไปขลุกกับพื้นที่มากเท่าไร ยิ่งรับรู้เข้าไปถึงใจว่าปัญหาทั้งหมดล้วนมาจากรากเหง้าเดียวกัน รากเหง้าที่รัฐรวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลาง จัดการคิดแทนประชาชนไปเสียทุกอย่าง รากเหง้าที่นำมาสู่ข้อเรียกร้องหลักทั้งสามของขบวนเดินครั้งนี้ที่ ‘ไผ่’ – จตุภัทร์ บุญภัทรรักษา ขานร้องตลอดขบวนเดินทะลุฟ้าว่าให้ “ปล่อยเพื่อนเรา” “ร่างรัฐธรรมนูญประชาชน” “ยกเลิก112” สามข้อเรียกร้องพื้นฐานที่หากไม่ได้รับการแก้ไข สุดท้ายไม่ว่าจะสู้เท่าไรก็จะเจอทางตันที่ระบบการรวมศูนย์ของอำนาจรัฐอยู่ดี 

(3)

คำว่า ‘gati’ (กา-ตี) ในภาษาสันสกฤตที่แปลตรงตัวว่า ‘เดิน’ นั้นยังมีอีกสองความหมายรอง หนึ่งคือแปลว่าเวลา และสองแปลว่าการ ‘รู้’ น่าแปลกที่ความหมายของคำว่า ‘gati’ นี้ใกล้เคียงกับคำว่า ‘gjennomgått’ ในภาษานอร์วีเจียนที่แปลได้ว่า ‘การข้ามผ่าน’ ประสบการณ์บางอย่าง ช่างน่าสนใจที่สองภาษาที่ไร้รากร่วมกัน กลับให้ความหมายถึงการเดินที่ไม่เป็นเพียงกิริยาการก้าวขา หากเป็นการ ‘รับรู้’ และ ‘ร่วม’ ประสบการณ์ไม่ต่างกัน 

ความหมายของการเดินเช่นนั้นที่ไม่ได้ปรากฏแค่ในการเดินครั้งนี้ หากเป็นสิ่งที่แม้แต่มหาตมะ คานธี เองก็เคยพูดถึงในครั้งนำเดินขบวนเกลือ (Salt March) ในปี 1930 เพื่อประท้วงอำนาจผูกขาดของอาณานิคม แม้ข้อเรียกร้องเชิงรูปธรรมของคานธีในครั้งนั้นจะเป็นไปเพื่อการประท้วงให้อังกฤษยุติการเก็บภาษีเกลือ หากแก่นใจความสำคัญของการเดินนั้นเป็นไปเพื่อการ ‘ยืนหยัดความจริง’ ตามหลักการ ‘สัตยาเคราะห์’ แนวทางอหิงสา การอารยะขัดขืนที่อาจารย์ภาสกร อินทุมาร จากเครือข่ายนักวิชาการเพื่อสิทธิพลเมือง (คนส.) อีกหนึ่งคนที่ออกร่วมขบวนเดินให้ความเห็นในแง่นี้ว่าการเดินเป็นการ ‘ปลดแอก’ (liberate) ไม่ใช่เพียงแค่ระดับจิตวิญญาณปัจเจกตามที่คนมักจำภาพการเดินจาริกเพื่อแสวงบุญเท่านั้น หากยังเป็นการปลดแอกสังคมด้วยเช่นกัน ด้วยความที่การเดินนั้นไม่เพียงทำให้เกิดการรับรู้ทางกาย หากยังทำให้เกิดประสบการณ์ร่วมทางความคิด จิตใจ เมื่อได้เผชิญรากเหง้าปัญหาร่วมกันระหว่างทาง และพบว่าหนทางที่จะหลุดจากการเป็นผู้ถูกกดขี่ที่กำราบให้นิ่งเฉย เงียบงันจากความกลัว คือการลุกขึ้นมาทำอะไรบางอย่าง แปรเปลี่ยนจากสถานภาพผู้ถูกกระทำ (passive player) เป็นผู้กระทำ (active player) ไม่ว่าจะด้วยการพูด เขียน หรือเดิน 

(4)

“ไม่ว่าจะขบวนเกลือของคานธี หรือครั้งที่มาร์ติน ลูเธอร์เดินเพื่อเรียกร้องเสรีภาพ ผมมองว่าการเดินประท้วงแบบนี้เป็นการเดินเพื่อแสดงออกทางการเมือง เพื่อเน้นย้ำประเด็น และสร้างแรงกระเพื่อมต่อเนื่องยาวนานที่จะช่วยสร้างแรงสนับสนุน การรับรู้ และจิตสำนึกร่วม”

เทนซิน ซุนดู เล่าถึงเหตุผลของเขาในการออกเดินครั้งนี้ว่า เขาตั้งใจที่จะส่งเสียงแทนชาวทิเบตที่กำลังตกอยู่ใต้การคุกคามจากจีน และเรียกร้องให้รัฐบาลอินเดียต่อต้านนโยบาย ‘จีนเดียว’ (One China)

“ถึงแม้ว่าสุดท้ายแล้วการเดินจะไม่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงนโยบายในท้ายที่สุด แต่อย่างน้อยมันจะทำให้คนเริ่มฉุกคิด”

แต่ถึงจะมุ่งมั่นตั้งใจเช่นนั้น ดูเหมือนว่าเทนซินจะทำใจไว้แล้วเช่นกันว่าข้อเรียกร้องของเขาอาจไม่ได้รับการตอบรับเมื่อย่ำเท้าเข้าเดห์ลี แต่นั่นดูจะไม่ทำให้เขาหมดกำลังใจแต่อย่างใด ตรงกันข้าม เทนซินกลับเดินเช้า เดินค่ำ ไม่หยุดพักสักวัน ความพยายามของเขาทำให้เริ่มมีผู้คนเดินมาสมทบบ้าง บ้างร่วมเดินหนึ่งไมล์ บ้างร่วมเดินหนึ่งวัน หรือแม้แต่หยุดรับฟังเหตุผลตั้งต้นที่ทำให้เขาออกเดิน

ระหว่างทางเช่นนั้น ดูจะเป็นเหตุผลสำคัญไม่น้อยไปกว่าหมุดหมายปลายทางที่เดห์ลี หรือข้อเรียกร้องที่เขามีต่อรัฐบาลอินเดีย ระหว่างทางเช่นนั้น ที่ดูเป็นเหตุผลเดียวกันกับขบวนเดินทะลุฟ้า ที่จุดหมาย ดูจะไม่ใช่ (เพียง) ปลายทาง 

อ้างอิง

Kagge, Erling. (2018). Walking: One Step At A Time. New York: Pantheon.