บุรุษปราสาทฟ้า: ประวัติศาสตร์และปรัชญาในโลกคู่ขนาน

สงครามโลกครั้งที่ 2 ได้เปลี่ยนโฉมหน้าของโลกใบนี้ไปในทุกทิศทาง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง จุดจบของสงครามที่เกิดขึ้นจากระเบิดปรมาณูที่ฮิโรชิม่าและนางาซากิ ความรุนแรงและผลกระทบที่ตามมาของระเบิดสองลูกนั้นมีผลต่อเงื่อนไขสงครามต่างๆ ที่เกิดขึ้นหลังจากนั้นอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะสงครามเย็น

โลกจะเป็นอย่างไรถ้าวันนั้นฝ่ายที่ชนะสงครามไม่ใช่ฝ่ายสัมพันธมิตร หากแต่เป็นฝ่ายอักษะ?

บุรุษปราสาทฟ้า (The  Man in the High Castle) เป็นผลงานของฟิลิป เค. ดิก (Philip K. Dick) ที่ตีพิมพ์ครั้งแรกในสหรัฐอเมริกาเมื่อปี 1962 ซึ่งเหตุการณ์ในเรื่องเกิดขึ้นในปีเดียวกันกับปีที่พิมพ์ เพียงแต่เกิดขึ้นในโลกอีกแบบ โลกที่ฝ่ายอักษะเป็นฝ่ายชนะในสงครามโลกครั้งที่ 2 และสหรัฐอเมริกาถูกแบ่งการปกครองออกเป็นสองฝั่ง

เรื่องราวของบุรุษปราสาทฟ้าเริ่มต้นขึ้นโดยการแนะนำตัวละครสำคัญที่อาศัยอยู่ในซานฟรานซิสโกซึ่งเป็นเขตปกครองของญี่ปุ่น ได้แก่

โรเบิร์ต ไชล์แดน เป็นเจ้าของร้านขายของสะสมอเมริกันที่มีลูกค้าหลักเป็นพวกญี่ปุ่นที่คลั่งไคล้วัฒนธรรมอเมริกัน เขากำลังมีปัญหากับการที่สินค้าพิเศษที่เตรียมไว้ให้กับโนบุสุเกะ ทาโกมิ ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ระดับสูงของญี่ปุ่นในเขตปกครองมาไม่ถึงตามกำหนด

แฟรงก์ ฟริ้งก์ เป็นช่างฝีมือชาวยิวที่ปลอมแปลงปิดบังตัวตนอยู่ในฝั่งตะวันตก เขาเพิ่งถูกไล่ออกจากงานที่โรงงานวินแดม-แมตสัน ซึ่งเป็นคู่ค้าสำคัญของไชล์แดน ตัวของเขากำลังสับสนว่าจะดำเนินชีวิตต่อไปอย่างไร

โนบุสุเกะ ทาโกมิ เจ้าหน้าที่ระดับสูงของสำนักงานทูตพาณิชย์ผู้กำลังเป็นกังวลกับการจัดเตรียมของที่ระลึกไว้ต้อนรับเบนย์ส แขกพิเศษจากสวีเดน

จูเลียน่า ฟริ้งก์ ภรรยาเก่าของแฟรงก์ ฟริ้งก์ เธอมีอาชีพสอนยูโดอยู่ในโคโลราโดซึ่งเป็นรัฐกันชนของสหรัฐอเมริกาที่ถูกแบ่งเป็นสองฟาก จูเลียน่ากำลังมีสัมพันธ์ใหม่กับโจ ซินนาเดลล่า คนขับรถบรรทุกที่เคยเป็นทหารในสงคราม

และในช่วงที่เหตุการณ์เกิดขึ้นนี้ มีหนังสือสองเล่มที่มีส่วนสำคัญกับตัวละครและเหตุการณ์ทั้งหมด หนังสือเล่มแรกคือ อี้จิง ซึ่งเป็นตำราพยากรณ์ของวัฒนธรรมจีนที่เข้ามาแพร่หลายในสหรัฐอเมริกาโดยชาวญี่ปุ่น และหนังสือเล่มที่สองคือ ตั๊กแตนนอนหมอบ ผลงานของฮอว์ธอร์น อเบนด์เซ่น ที่เนื้อเรื่องว่าด้วยเหตุการณ์ในโลกที่ฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นฝ่ายชนะในสงครามโลกครั้งที่ 2 หนังสือเล่มนี้ถูกแบนในเขตการปกครองของเยอรมนี แต่ในเขตการปกครองของญี่ปุ่นและในรัฐกันชนนั้นมีผู้อ่านกันอย่างแพร่หลาย

หลังจากแนะนำตัวละครสำคัญแล้ว เหตุการณ์ในเรื่องได้ถูกดำเนินออกเป็นสองฝั่ง ฝั่งแรกคือฝั่งของแฟรงก์ ฟริ้งก์ ที่ใช้อี้จิงทำนายทายทักอนาคตของตัวเอง เขาตั้งใจจะกลับไปของานที่โรงงานทำอีกครั้งแต่ถูกปฏิเสธ เขากับเพื่อนอีกคนจึงวางแผนสร้างกิจการของตัวเอง แต่เนื่องจากขาดทุนรอน เขาจึงใช้วิธีแบล็คเมล์โรงงานวินแดม-แมตสันผ่านร้านของโรเบิร์ต ไชล์แดน จนได้เงินก้อนมาเริ่มกิจการเครื่องประดับและงานฝีมือ

กิจการใหม่ของแฟรงก์ ฟริ้งก์เริ่มขึ้นด้วยการตัดสินใจไม่ผลิตสินค้าแบบที่เคยทำให้โรงงานเดิม เขาและเพื่อนออกแบบสินค้าขึ้นมาใหม่ และด้วยเอกลักษณ์ของการออกแบบที่ซ่อนไว้ด้วยพลังบางอย่าง เครื่องประดับที่เขาออกแบบนั้นจะส่งผลต่อโชคชะตาของเขาในอนาคต

สำหรับเหตุการณ์อีกฝั่ง จูเลียน่าได้ออกเดินทางไปกับโจคนรักใหม่และได้อ่านหนังสือ ตั๊กแตนนอนหมอบ เป็นครั้งแรก เธอตื่นเต้นกับเรื่องราวในหนังสือมาก ในระหว่างที่เดินทางไปเดนเวอร์กับโจ เขาได้ชวนเธอให้ไปแวะหาฮอว์ธอร์น อเบนด์เซ่น ที่พักอยู่ในไวโอมิ่ง การเดินทางครั้งนี้นำพาเธอไปสู่การผจญภัยที่เธอเองก็ไม่เคยคาดฝันว่ามันจะเกิดขึ้นกับเธอ

ดิกเขียนบุรุษปราสาทฟ้าขึ้นโดยการใช้รูปแบบของ alternative history ที่เป็นการคาดการณ์หรือจินตนาการถึงเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้นในประวัติศาสตร์ ถ้าผลที่เกิดขึ้นในจุดเปลี่ยนสำคัญเป็นไปในทิศทางต่างจากประวัติศาสตร์ที่ขีดเขียนในปัจจุบัน เขาพลิกภาพผู้เล่นสำคัญที่ทำให้สงครามโลกครั้งที่ 2 จบลงด้วยชัยชนะของสัมพันธมิตรอย่างสหรัฐอเมริกาให้กลายเป็นดินแดนของผู้พ่ายแพ้ได้อย่างชาญฉลาด ภาพความขัดแย้งระหว่างนาซีและจักรวรรดิญี่ปุ่นที่เกิดขึ้น เป็นภาพสะท้อนของเหตุการณ์ช่วงแรกของสงครามเย็นที่เกิดขึ้นตั้งแต่การเสียชีวิตของโจเซฟ สตาลิน จนถึงวิกฤตการณ์มิสไซล์ในคิวบา ซึ่งเป็นเหตุการณ์ความตึงเครียดของโลกในช่วงที่หนังสือถูกเขียนขึ้น

แต่สิ่งหนึ่งที่ดูจะเป็นปัญหาสำคัญที่เกิดขึ้นอยู่เสมอเมื่อมีการแต่งนิยายเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ที่สำคัญทางประวัติศาสตร์คือการที่ตัวนิยายถูกความยิ่งใหญ่ของประวัติศาสตร์บดบัง บุรุษปราสาทฟ้าเองก็ประสบกับปัญหานั้น เพราะส่วนใหญ่เมื่อพูดถึงเรื่องนี้ก็มักจะพูดกันว่าเป็นนิยายวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับโลกที่มีฝ่ายอักษะเป็นผู้ชนะสงครามโลกครั้งที่ 2 จนแทบจะบดบังความโดดเด่นด้านอื่นๆ ทั้งๆ ที่เรื่องราวที่ว่านั้นเป็นเพียงฉากหลังของนิยาย

หากเราถอดฉากหลังอันยิ่งใหญ่ออก หรือลดขนาดความยิ่งใหญ่ของเหตุการณ์ออกจะเห็นว่าในบุรุษปราสาทฟ้ามีประเด็นที่ดิกวางไว้อย่างซับซ้อนหลายประเด็น เริ่มตั้งแต่การตั้งคำถามถึงสิ่งที่เรียกว่าอนาคตกับโชคชะตาของมนุษย์ โดยอนาคตในที่นี้หมายถึงสิ่งที่กำลังจะมาถึง ซึ่งเป็นสิ่งที่กำลังจะมาถึงอย่างคาดการณ์ไม่ได้ สิ่งที่อยู่นอกเหนือการวางแผนประเมินประมาณไว้ หรือสิ่งที่มนุษย์ทุกข์ทนไม่มั่นใจที่จะต้องเผชิญหน้า เขาเลือกใช้อี้จิงซึ่งเป็นศาสตร์คัมภีร์พยากรณ์โบราณซึ่งมีคำทำนายเชิงปรัชญามาช่วยในการดำเนินเรื่อง คำทำนายของอี้จิงซึ่งมีลักษณะของการทิ้งความหมายเชิงนามธรรมให้ผู้เสี่ยงทายตีความ จึงไปเพิ่มมิติให้กับการตัดสินใจของตัวละครและในขณะเดียวกันก็เปิดพื้นที่ให้คนอ่านตีความในฐานะผู้ติดตามไปด้วย ว่าถ้าเป็นตัวเองจะตีความคำทำนายอย่างไร และคิดอย่างไรกับการตีความของตัวละครเอง

ประเด็นต่อมาที่อยู่ในเรื่องคือความไม่แท้จริง (unreal) และความแท้จริง (real) ของความจริง (reality) ดิกวางประเด็นนี้ลงในเรื่อง ทั้งในเชิงที่จับต้องได้โดยตรงและในเชิงสิ่งที่อยู่เหนือสัมผัส โดยการเลือกใช้วัตถุโบราณและเครื่องประดับที่แฟรงก์ผลิต มาตั้งคำถามถึงเรื่องของความเป็นของแท้ (authenticity) โดยยกประเด็นเรื่องการจำลองทำเหมือน (replica) และการผลิตซ้ำ (reproduction) มาร้อยเรียงเข้ากับจักรวาลคู่ขนาน (parallel universe) ที่ปรากฏอยู่ใน ตั๊กแตนนอนหมอบ เทียบกับโลกจริงที่อาศัยอยู่และความคิด ความเชื่อ ความสงสัยของตัวละครจากประสบการณ์ตรงต่อความเป็นคู่ขนานของจักรวาล รวมไปถึงการตีความจากอี้จิงต่อสิ่งที่สงสัย

นอกจากนั้นดิกยังเพิ่มเสน่ห์ของเรื่องเล่าของเขาด้วยการวางตัวเองลงไปในประเด็นของจักรวาลคู่ขนาน กล่าวคือ ถ้าเราเปรียบบุรุษปราสาทฟ้ากับตั๊กแตนนอนหมอบเป็นกระจกสองบานที่วางเข้าหากัน ฟิลิป เค. ดิก ก็คือฮอว์ธอร์น อเบนด์เซ่น ในอีกโลก ทั้งคู่เขียนหนังสือถึงโลกซึ่งไม่ใช่โลกจริงที่ตัวเองอาศัยอยู่เหมือนกัน ทั้งคู่ใช้อี้จิงในการเขียนเรื่องเหมือนๆ กัน และทั้งคู่สงสัยว่า (หรืออาจจะเชื่อว่า) ยังมีโลกอื่นซ้อนอยู่อีกหลายๆ ใบในเงื่อนไขของมิติและเวลาที่ข้อจำกัดทางกายภาพและทางเทคโนโลยีของมนุษย์ยังไม่สามารถเข้าถึง การทำแบบนี้กับเรื่องโลกคู่ขนานที่ซ้อนทับกันไปก็เป็นการทิ้งปริศนาไว้ว่า อาจมีนักเขียนอีกคนที่กำลังใช้อี้จิงเขียนถึงอีกเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในโลกจริงของเรา

และบางทีเราเองอาจกำลังอยู่ในโลกของจินตนาการและอี้จิงของใครสักคนที่เป็นภาพสะท้อนอีกภาพของดิ๊กและอเบนด์เซ่น

ท้ายที่สุดนี้ความเป็นนิยายของบุรุษปราสาทฟ้าอาจถูกตีความได้ว่าเป็นเครื่องมือในการแสดงความคิดหรือเป็นการทดลองความคิดในเชิงปรัชญาและเชิงวิทยาศาสตร์ของดิก (ที่ส่งผ่านมาถึงเรา) ต่อคำถามว่า อะไรคือความจริง? ความจริงที่ว่าถูกกำหนดด้วยอะไร? และความไม่แท้จริงจะทำให้เราเข้าใจความแท้จริงของความจริงได้มากขึ้นหรือไม่อย่างไร?