บวก ลบ คูณ หาย: อะไรที่ ‘หาย’ เพราะคอร์รัปชัน และเราต้อง ‘หาร’ กัน

โรเบิร์ต คลิตการ์ด นักเศรษฐศาสตร์ชาวอเมริกัน สรุปสาเหตุของปัญหาคอร์รัปชันด้วยสมการง่ายๆ นั่นคือ

C = M + D – A
คอร์รัปชัน = การผูกขาด + การใช้ดุลยพินิจ – กลไกความรับผิดชอบ

หรือพูดง่ายๆ ว่าคอร์รัปชันจะเพิ่มขึ้นหากระบบเศรษฐกิจมีการผูกขาดและมีการใช้ดุลยพินิจมาก ขณะที่ปัญหาจะลดลงหากกลไกความรับผิดชอบทำงานอย่างเข้มแข็ง

จากสมการข้างต้นเมื่อย้อนกลับมามองการแก้ปัญหาคอร์รัปชันของสังคมไทย ดูเหมือนว่าทั้งสามตัวแปรจะไม่ได้รับความใส่ใจมากนัก กระทั่งสิ่งที่เกิดขึ้นก็ดูจะกลับตาลปัตร คือสิ่งที่ควรลดกลับเพิ่ม และสิ่งที่ควรเพิ่มกลับมองหาไม่ค่อยเห็น

หลังจากการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 สังคมไทยอุดมไปด้วยองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญเพื่อตรวจสอบการทุจริต ไล่เรียงมาตั้งแต่สำนักงานป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ตรวจสอบการทุจริตของข้าราชการและนักการเมือง) สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (ตรวจสอบการใช้จ่ายเงินแผ่นดินของหน่วยงานราชการ) ไปจนกระทั่งสำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน (สอบสวนหาข้อเท็จจริงจากเรื่องร้องเรียนของประชาชนแล้วส่งเรื่องให้หน่วยงานตรวจสอบอื่นๆ)

ขณะที่ในกระบวนการยุติธรรมก็มีการตั้งศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง เพื่อให้การดำเนินคดีทุจริตที่ข้องเกี่ยวกับนักการเมืองเป็นไปอย่างรวดเร็วในศาลเดียว

นอกจากนี้ ในปี 2551 รัฐบาลก็ตั้งหน่วยงานในการกำกับดูแลของตนอย่างสำนักงานคณะกรรมการการป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ และในปี 2559 ก็ตั้งศาลอาญาคดีทุจริตและประพฤติมิชอบ เพื่อรับฟ้องคดีทุจริตทั่วประเทศ

“การทำรัฐประหารไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาคอร์รัปชัน”
ผาสุก พงษ์ไพจิตร

ถึงแม้จะใช้บุคลากรและงบประมาณมากมาย แต่สถานการณ์คอร์รัปชันของประเทศไทยกลับไม่มีแนวโน้มว่าจะดีขึ้น ทั้งในเชิงการรับรู้ของผู้คนในประเทศและในเชิงของตัวเลขผลคะแนน โดยประเทศไทยยังไม่เคยได้คะแนนดัชนีภาพลักษณ์การมีคอร์รัปชันเกินครึ่งของคะแนนเต็ม นับตั้งแต่องค์กรความโปร่งใสสากลเริ่มให้คะแนนในปี 2540

สมการคอร์รัปชัน: แก้โจทย์ บวก ลบ คูณ หาย ในสังคมไทย คือการรวบรวมบทสัมภาษณ์ของผู้ที่เกี่ยวข้องกับการผูกขาด การใช้ดุลยพินิจ และกลไกความรับผิดชอบ เพื่อบอกเล่าความเป็นมาเป็นไปและสถานะความเป็นอยู่ของตัวแปรทั้งสามในสังคมไทย ซึ่งผู้จัดทำคาดหวังว่ามันจะช่วยให้สังคมไทยเข้าใจปัญหาคอร์รัปชันมากขึ้น และเราจะได้ลงมือแก้โจทย์(ที่ควรจะแก้)กันแบบจริงๆ จังๆ เสียที

คอร์รัปชันกับการเมือง

ปัญหาคอร์รัปชันอยู่คู่กับนักการเมืองมาทุกยุคทุกสมัย และมันก็ถูกใช้เป็นข้ออ้างในการผลักนักการเมืองลงจากเวทีมาทุกยุคทุกสมัยเช่นกัน แต่นับตั้งแต่รัฐประหารปี 2490 เมื่อกลุ่มทหารนอกราชการที่นำโดย พล.ท.ผิน ชุณหะวัณ นำกำลังทหารยึดอำนาจการปกครองจากรัฐบาล พล.ร.ต.ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ปัญหาคอร์รัปชันก็ยังไม่หายไปจากสังคมไทย ซึ่งอาจารย์ผาสุก พงษ์ไพจิตร บอกว่ามัน “แสดงว่าการทำรัฐประหารไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาคอร์รัปชัน”

นอกจากสามตัวแปรข้างต้น ‘การเมืองแบบเปิด’ จึงเป็นอีกหนึ่งตัวแปรที่จำเป็นสำหรับการแก้ปัญหาคอร์รัปชันในสังคมไทย และบทสัมภาษณ์ของ สมเกียรติ ตั้งกิจวานิชย์ และ ผาสุก พงษ์ไพจิตร ก็เน้นย้ำว่าการเมืองแบบเปิดจะลดปัญหาคอร์รัปชันได้ง่ายกว่าการเมืองแบบปิด และการทำให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลข่าวสารของราชการ รวมทั้งสิทธิเสรีภาพของสื่อ คือวิธีที่ดีที่สุดสำหรับการต่อสู้กับคอร์รัปชัน

อาจารย์ผาสุกย้ำว่า “ในระบบการเมืองแบบปิด การปฏิบัติแบบเสมอเหมือนกันมันไม่เกิดขึ้น คือการปฏิบัติแบบไม่เสมอเหมือนกันมันยิ่งขยายต่อไป แต่ในระบบการเมืองแบบเปิด มันจะถูกวิพากษ์วิจารณ์ได้ เดินขบวนต่อต้านแบบสันติได้ และจะส่งผลให้จะต้องมีการปรับ ซึ่งคิดว่ามันเร็วกว่าระบบปิด ถึงแม้จะไม่สมบูรณ์ร้อยเปอร์เซ็นต์”