สื่อใจวัยรุ่น: สื่อสารยังไงให้คนหูหนวกเข้าใจและกล้าพูดเรื่องสุขภาวะทางเพศ

จินตนาการถึงสมัยที่เริ่มแตกเนื้อความเป็นหนุ่มสาว อยู่ดีๆ เสียงก็เปลี่ยน กลิ่นตัวมา ขนขึ้นตรงนั้นตรงนี้ ที่สำคัญคือสำหรับเด็กหญิงที่กำลังเปลี่ยนผ่านเข้าสู่วัยสาว ประจำเดือนคือหมุดหมายประหนึ่ง coming of age ครั้งแรกๆ ในชีวิต

ไม่ใช่แค่ความเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย เพราะฮอร์โมนที่พลุ่งพล่านก็ทำให้ใจเราตึกตักได้ตลอดเวลา แถมพอเป็นวัยรุ่นก็สปาร์คจอยกับอะไรได้ง่าย ที่แน่ๆ คือเรื่องอนามัยเจริญพันธุ์พวกนี้ บางทีผู้ปกครองก็ไม่พร้อมจะอธิบายให้วัยรุ่นเข้าใจเท่าไหร่ เพื่อนจึงกลายเป็นที่พึ่ง ซึ่งในขณะเดียวกันก็อาจจะกลายเป็นคนสร้างความเข้าใจผิดๆ ให้วัยรุ่นไปด้วย

หากคิดว่าวัยรุ่นสมัยนี้เกิดมาพร้อมอินเทอร์เน็ต อยากรู้อะไรก็หาเสิร์ชหาเอาสิ ก็อยากขอให้คุณกดปุ่ม delete ความคิดข้างต้นทิ้งไป เพราะข้อมูลในอินเทอร์เน็ตไม่ได้การันตีความถูกต้องเชื่อถือได้เสมอไป แถมเรื่องเพศกับเด็กไทยเป็นอะไรที่ผู้ใหญ่ไม่อยากให้เอามาจับคู่กันได้ง่ายๆ

และยิ่งเป็นเด็กหญิงหูหนวกด้วยแล้ว จะถามเพื่อน ถามครู ถามผู้ปกครอง ก็ถูกมองว่าไม่เหมาะไม่ควรเข้าไปใหญ่ ทีนี้ความเชื่อว่ากินยาคุมมากๆ จะทำให้เป็นบ้าได้ก็แพร่หลาย ส่งผลเป็นพฤติกรรมทางเพศที่ไม่ปลอดภัย ทั้งยังเสี่ยงต่อการถูกล่วงละเมิดเพิ่มเป็นเท่าตัว

ล่ามยังอายๆ ที่ต้องใช้ภาษามืออธิบาย จิ๋ม จู๋ และการสอดใส่

ในวันที่ยังมีสถานะเป็นนักเรียน จะประถมหรือมัธยมก็เหอะ ได้ยินเรื่องที่ส่อไปในทางเพศทีไรต้องมีบิดเขิน เจอฉากโรแมนติคในละครหรือภาพยนตร์สักเรื่องก็ต้องรีบเอามือปิดตาทำเป็นไม่สนใจ (แต่จริงๆ แอบแง้มนิ้วพอให้มองเห็น) เรื่องเพศก็เลยถูกทำให้น่าอายซ้ำๆ พอเด็กรับมือได้ไม่ดีก็ถูกผลักให้เป็นปัญหาสังคมพร้อมติดฉลากคุณแม่วัยใสหรือเด็กใจแตกบ้าง

ทีนี้ลองคิดถึงเด็กหญิงที่มีความบกพร่องทางการได้ยิน จิตติมา ภาณุเตชะ ผู้ดำเนินรายการบนเวทีสรุปบทเรียน “โครงการพัฒนารูปแบบและกระบวนการในการดูแลส่งเสริมสุขภาพอนามัยเจริญพันธุ์ และสุขภาวะทางเพศสำหรับผู้หญิงพิการ” ที่จัดโดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาวะ หรือ สสส. กล่าวชวนให้ผู้ร่วมงานคิดว่า เรื่องเพศสำหรับผู้หญิงว่าพูดยากแล้ว แต่เรื่องเพศในผู้หญิงพิการนั้นพูดยากกว่า โดยเฉพาะกับคนหูหนวกที่ต้องใช้ภาษามือในการสื่อสารเป็นหลัก

มาถึงตรงนี้ มัทนา ทองญวณ ล่ามภาษามือในโครงการฯ เสริมว่า สำหรับคนที่ต้องทำหน้าที่เป็นสื่อกลางเพื่ออธิบายเรื่องเพศนั้น แรกๆ เธอยังรู้สึกติดขัด กระอักกระอ่วน สาเหตุแรกเพราะภาษามือนั้นเป็นเครื่องมือในการอธิบายที่จำกัด สองคือถ้าต้องทำมือเพื่อสื่อสารให้คนหูหนวกเห็นภาพเป็นอวัยวะเพศ การมีเพศสัมพันธ์​ หนักไปกว่านั้นคือเรื่องยุติการตั้งครรภ์ ก็เกรงจะถูกคนมองไม่ดีไปอีก

“เรื่องเพศสอนยาก ทำภาษามือก็ยาก พอไปสอนก็หาว่ายุให้เด็กมีเพศสัมพันธ์ กระแสสังคมบอกว่าลามก มีแรงเสียดทานเข้ามา”

แต่เมื่อร่วมโครงการไปสักพัก มัทนาค่อยๆ เห็นว่ายิ่งสุขภาวะทางเพศถูกทำให้เป็นเรื่องลับ เธอก็ยิ่งจะต้องช่วยสื่อสารให้มันอยู่ในที่แจ้งสำหรับเด็กหญิงหูหนวกให้ได้มากที่สุด นั่นเพราะตลอดทั้งโครงการนั้นช่วยกะเทาะให้เธอเห็นว่า การสื่อสารคือเครื่องมืออันทรงพลังในการถ่ายทอดความรู้และความเข้าใจเรื่องเพศมากแค่ไหน ไม่อย่างนั้นเด็กๆ คงจะมีความเข้าใจและเชื่อต่อๆ กันไปเหมือนเดิมว่า กินยาคุมแล้วจะทำให้เป็นบ้า มีเซ็กส์กับเพศเดียวกันยังไงก็ปลอดโรค รวมไปถึงการหลั่งนอกไม่ท้องชัวร์ เป็นต้น

“พอทัศนคติเปลี่ยนแล้วท่ามือมันก็ออกมาด้วยความมั่นใจ แล้วเราก็กล้าที่จะแปลหรือสื่อสารในเรื่องนี้มากขึ้น”

สสส. พัฒนา ‘สื่อใจวัยรุ่น’ 4 คลิปวิดีโอที่ใช้ภาษามืออธิบายสุขภาวะทางเพศ

“บางทีน้องผู้หญิงประจำเดือนมาแล้ว ยังไม่รู้เลยว่าสิ่งนี้เรียกว่าประจำเดือน”

อณุภา คงปราโมทย์ อาจารย์จากวิทยาลัยเทคโนโลยีดอนบอสโก เล่าถึงประสบการณ์สอนและดูแลเด็กหญิงหูหนวกในสังกัดของตน ก่อนจะอธิบายว่า ข้อจำกัดของภาษามือนั้นทำให้เด็กสื่อสารไม่ได้ว่าตอนนี้กำลังเผชิญความเปลี่ยนแปลงใดทางร่างกายบ้าง และถึงแม้ภาษามือจะมีความสากลที่เข้าใจได้ แต่พอเป็นเรื่องเพศเข้าแล้ว ภาษามือจะบิดเพี้ยนไปตามดีกรีความกล้าในการบอกเล่าของแต่ละคน ซึ่งนี่จะยิ่งสร้างความอึดอัดในการบอกเล่า มากไปกว่านั้นก็คือ เล่ายากนักงั้นไม่เล่าเลยดีกว่า

ความยากในการสื่อสารบวกความอายเมื่อต้องพูดถึงเรื่องเพศนี้เองที่ สสส. ตกผลึกมาเป็นการสื่อสารในชุด ‘สื่อใจวัยรุ่น’ ซึ่งเป็นการผลิตคลิปวิดีโอ 4 คลิป ผ่านการเล่าเรื่องด้วยภาษามือที่ไม่มีเหนียมอายในการพูดเรื่องเพศ เพราะตระหนักถึงความสำคัญของการส่งเสริมความเท่าทันเรื่องสุขภาวะเพศมากกว่า ทั้งนี้ ภรณี ภู่ประเสริฐ ผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนสุขภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ สสส. กล่าวว่า

“น้องๆ หูหนวกที่ทำการสำรวจยังขาดความรู้เท่าทันสื่อ โดยเฉพาะสื่อออนไลน์ ทำให้มีพฤติกรรมทางเพศที่ไม่ปลอดภัย เด็กเกือบทุกคนมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกัน บางครั้งมีเพศสัมพันธ์โดยไม่พร้อม เช่น ใช้การหลั่งนอก ไม่ใช้ถุงยางอนามัย ด้วยเหตุผลว่าเชื่อใจคนรัก หรือบางครั้งไม่ได้เตรียมตัวไว้ … ช่องทางการสื่อสารที่เด็กหูหนวกให้ความสนใจไม่ใช่แผ่นพับ หนังสือ หรือคู่มือ แต่เป็นวิดีโอภาษามือ รองลงมาคือเพื่อนหูหนวก ดังนั้น สสส. จึงสนับสนุนโครงการพัฒนารูปแบบและกระบวนการในการดูแลส่งเสริมสุขภาพอนามัยเจริญพันธุ์ และสุขภาวะทางเพศสำหรับผู้หญิงพิการ ด้วยการทำงานอย่างมีส่วนร่วมกับแกนนำนักเรียน แกนนำผู้ปกครอง ล่ามภาษามือ และสถานศึกษา”

เช่นเดียวกับที่ครูแกนนำที่เข้าร่วมโครงการบางส่วนให้ความเห็นว่า พอใช้คลิปวิดีโอชุด ‘สื่อใจวัยรุ่น’ เป็นตัวกลางในการสอนเรื่องเพศ ก็ทำให้ทั้งนักเรียนและคุณครูมีความเข้าใจที่ตรงกัน อีกทั้งคลิปยังเป็นสื่อที่กระจายต่อได้ง่าย ทำให้เกิดการพูดคุยเรื่องสุขภาวะเพศแบบปากต่อปาก ซึ่งถือเป็นความก้าวหน้าในการสอนเรื่องสุขภาพเพศให้เด็กหูหนวกมากยิ่งขึ้น

ยิ่งไปกว่านั้น ปริญาดา มาตย์มาลี ตัวแทนนักเรียนจากโรงเรียนโสตศึกษา จังหวัดชลบุรี ยังสำทับว่า คลิปสื่อใจวัยรุ่นทั้ง 4 ตอนนั้นเข้าถึงวัยรุ่นได้มากกว่าการสอนในชั้นเรียนของครู เนื่องจากเด็กไม่ต้องกลัวครูจะมองในแง่ร้าย สามารถนำความรู้ที่ได้มาคุยและบอกเล่ากันต่อ แถมตัวปริญาดาเองก็เป็นแกนนำนักเรียนที่สามารถนำความรู้ที่ได้ไปออกแบบกิจกรรมเพื่อส่งเสริมสุขภาวะเพศให้เพื่อนร่วมโรงเรียนได้อีกหลายต่อด้วย

ส่องคลิปสื่อใจวัยรุ่น

คลิปเพื่อสร้างเสริมสุขภาวะทางเพศในกลุ่มเด็กวัยรุ่น-ผู้หญิงหูหนวกที่กล่าวมาข้างต้นนี้ นำเสนอเป็นรูปแบบคลิปวิดีโอสั้นๆ ความยาวประมาณ 5 – 7 นาที โดยมี ‘พี่น้ำหวาน’ สาวน้อยที่พร้อมเป็นเพื่อนอธิบายเรื่องเพศและสุขภาวะของวัยเจริญพันธุ์ให้เพื่อนๆ วัยรุ่นและผู้หญิงหูหนวกเข้าใจผ่านภาษามือ โดยเนื้อหาของทั้ง 4 คลิปประกอบไปด้วย

คลิปที่ 1 การเปลี่ยนแปลงร่างกายเมื่อเข้าสู่วัยรุ่น

เพื่อให้ผู้หญิงหูหนวกทำความเข้าใจถึงสภาวะร่างกายที่มีความแตกต่างทางการได้ยิน แต่ไม่ได้แตกต่างจากคนทั่วไปในมิติด้านการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายอื่นๆ โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเพศ ที่สัมพันธ์กันกับการเจริญเติบโตของร่างกาย ในคลิปจึงเล่าตั้งแต่เรื่องทั่วไปอย่าง สิวขึ้น หน้าอกขยาย ขนขึ้นตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย การมีประจำเดือน ไปจนถึงการรู้จัก ‘จิ๋ม’ ของตัวเองด้วย

คลิปที่ 2 เพศสัมพันธ์ มีเมื่อพร้อม

เพื่อตระหนักถึงสิทธิและเสรีภาพของร่างกายที่เราเป็นเจ้าของ คลิปที่ 2 ในชุดสื่อใจวัยรุ่นจึงเน้นสร้างความเข้าใจให้เด็กหญิงหูหนวกว่า ความต้องการมีเพศสัมพันธ์นั้นเป็นเรื่องธรรมชาติ เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน นอกจากนั้นยังมีเนื้อหาที่ว่าด้วยการเท่าทันตัวเองเมื่อเกิดอารมณ์ทางเพศ การหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่ก่อให้เกิดการมีเพศสัมพันธ์แบบไม่เต็มใจ สรุปแล้วคือการปูฐานทุกอย่างก่อนมีเซ็กส์อย่างปลอดภัยนั่นเอง

คลิปที่ 3 เพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย

คลิปนี้มีเนื้อหาว่ากันตามชื่อตอนเลย นั่นคือกรมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย การหลีกเลี่ยงความเสี่ยงที่จะทำให้เด็กหญิงหูหนวกตั้งครรภ์ไม่พร้อม เรียนรู้วิธีคุมกำเนิดที่ถูกต้อง ยาคุมกำเนิดแบบ 21 เม็ดกับ 28 เม็ดต่างกันยังไง วิธีป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ทั้งกับเพื่อนต่างเพศและเพศเดียวกัน รวมถึงเช็คลิสต์โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ที่อาจพบได้ในผู้หญิงอีกด้วย

คลิปที่ 4 ทุกปัญหามีทางออก

เพื่ออยู่ข้างๆ เป็นเพื่อนกับเด็กหญิงหูหนวกทุกคน คลิปนี้จึงเน้นพูดถึงวิธีปฏิบัติตนและการรับมือกับชีวิตที่เปลี่ยนแปลงไปหลังมีเพศสัมพันธ์ โดยเนื้อหาอธิบายรวมถึงการท้องไม่พร้อม ทางเลือกของการยุติการตั้งครรภ์ การถูกล่วงละเมิดทางเพศ รวมถึงข้อมูลของหน่วยงานต่างๆ ที่พร้อมช่วยเหลือ ตั้งแต่การท้องไม่พร้อม ความต้องการที่พักชั่วคราวระหว่างรอคลอด และคลอดแล้วแต่ไม่พร้อมเลี้ยงลูกด้วยตนเอง