ในระบบกู้ยาก นอกระบบกู้ง่ายกว่า ถอดปัญหาแอปฯ กู้เงินเถื่อน เหตุใดยังไม่สิ้นซากจากสังคมไทย

โฆษณาก็มีให้เห็นทุกวัน แถมแอปพลิเคชันก็ยังอยู่บน App Store หรือ Play Store ให้ดาวน์โหลดได้อีก ทำไมแอปฯ ผิดกฎหมายแบบนี้ยังไม่หายไปสักทีนะ

เชื่อเหลือเกินว่า หลายคนคงเกิดคำถามเมื่อเห็นโฆษณาเชิญชวนให้กู้เงินกับแอปพลิเคชันนอกระบบผิดกฎหมาย หรือแอปฯ กู้เงินเถื่อนที่ยังสร้างปัญหาให้กับคนไทย โดยเฉพาะผู้เข้าใช้บริการแอปฯ เหล่าที่ต้องเผชิญกับการคืนหนี้ด้วยอัตราดอกเบี้ยสุดโหด และการติดตามทวงหนี้ที่ผิดกฎหมายเพื่อสร้างความหวาดกลัว

อย่างไรก็ดีไม่ใช่ครั้งแรกที่ประเทศไทยเจอกับปัญหาเหล่านี้ แต่แม้จะเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นมาแล้วหลายปี ปัจจุบันก็ยังคงแก้ไขและปราบปรามให้สิ้นซากไม่ได้สักที คำถามคือ เพราะอะไรจึงแก้ไขไม่ได้ กฎหมายมีช่องโหว่อะไรที่ทำให้ธุรกิจแอปฯ กู้เงินเถื่อนยังคงดำเนินต่อไปได้ The Momentum พาไปหาคำตอบของคำถามนี้พร้อมกัน

อำนาจไม่ครอบคลุม ขาดการจัดการเชิงรุก

โดยปกติ การที่แอปพลิเคชันจะสามารถปล่อยเงินกู้อย่างถูกกฎหมาย จะต้องขอใบอนุญาตประกอบธุรกิจผ่านธนาคารแห่งประเทศไทย ให้ตรวจสอบคุณสมบัติและคุณสมบัติต้องห้ามก่อน จึงจะสามารถประกอบธุรกิจให้กู้ยืมผ่านแอปพลิเคชันได้ ทั้งนี้เพื่อเป็นหลักประกันให้กับประชาชนว่า เป็นแอปพลิเคชันที่ให้บริการอย่างถูกกฎหมาย และมีหลักธรรมาภิบาลในการประกอบธุรกิจ ซึ่งรายชื่อของแอปพลิเคชันให้กู้ยืมเงินแบบถูกกฎหมายจะปรากฏชื่ออยู่บนเว็บไซต์ของธนาคารแห่งประเทศไทย

แต่ก็มีจำนวนไม่น้อยที่ไม่ได้ขออนุญาตกับธนาคารแห่งประเทศไทย ยกตัวอย่างกรณีของแอปพลิเคชัน ‘สินเชื่อความสุข’ ที่เป็นที่ฮือฮา เนื่องจากแอปพลิเคชันถูกติดตั้งมาพร้อมกับระบบของสมาร์ตโฟนยี่ห้อ OPPO และ realme ซึ่งบริษัท แอมเบอร์ สตาร์ จำกัด ผู้เป็นเจ้าของไม่ได้ทำการยื่นขอใบอนุญาตให้สินเชื่ออิเล็กทรอนิกส์กับธนาคารแห่งประเทศไทยในการประกอบธุรกิจแต่อย่างใด

สิ่งที่เป็นปัญหา มาจากความไม่ครอบคลุมของมาตรการ ซึ่งตามประกาศธนาคารแห่งประเทศไทย เพียงกำหนดให้ผู้ที่ต้องการประกอบธุรกิจแอปพลิเคชันให้กู้ยืมเงินขออนุญาตโดยเข้ามา ‘หารือ’ กับหน่วยงาน แต่ไม่ได้มีมาตรการที่ครอบคลุมไปยังแอปพลิเคชันที่ไม่ได้ขอใบอนุญาต แต่มีการปล่อยเงินกู้แล้วว่าจะติดตามมาตรวจสอบอย่างไร ดังนั้นการตรวจสอบและยืนยันแอปพลิเคชัน เพื่อให้ประชาชนสามารถใช้บริการได้อย่างถูกกฎหมายจึงจำกัดเฉพาะแอปพลิเคชันที่ขออนุญาตเข้ามาเท่านั้น

ความไม่ครอบคลุมอีกประการหนึ่งนั้นคือ ‘อำนาจ’ ของธนาคารแห่งประเทศไทยที่กำกับและดูแลเฉพาะธนาคาร สถาบันการเงิน และผู้ประกอบธุรกิจที่ไม่ใช่สถาบันการเงิน (Non-bank) ที่ให้กู้ยืมสินเชื่อด้วยอัตราดอกเบี้ยเกินร้อยละ 15 เท่านั้นที่ต้องทำการขออนุญาต จึงอาจเป็นอีกหนึ่งช่องโหว่ที่เปิดทางให้แอปฯ กู้เงินบางส่วนที่คิดดอกเบี้ยต่ำกว่าร้อยละ 15 อาศัยกลไกนี้ดำเนินธุรกิจ โดยไม่ต้องขออนุญาตจากธนาคารแห่งประเทศไทย

อย่างไรก็ดีหากกล่าวถึงพฤติการณ์ที่เข้าข่ายผิดกฎหมายของแอปพลิเคชันกู้ยืมเงิน นอกจากการดำเนินการให้กู้ยืมเงิน โดยไม่ขออนุญาตกับธนาคารแห่งประเทศไทยแล้ว ยังมีความผิดตามพระราชบัญญัติห้ามเรียกดอกเบี้ยเกินอัตรา พ.ศ. 2560 จากการคิดดอกเบี้ยเกินกฎหมายกำหนด การติดตามทวงหนี้ที่มีการเปิดเผยหรือตัดต่อรูปภาพให้มีความอับอาย ซึ่งมีความผิดตามพระราชบัญญัติการทวงถามหนี้ พ.ศ. 2558 ขณะเดียวกันก็เข้าข่ายมีความผิดตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 จากกรณีการปล่อยกู้ผ่านแอปพลิเคชันที่ไม่ได้มีการส่งมอบคู่สัญญา

ซึ่งการดำเนินคดีกับแอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อนยังคงอยู่ในความดูแลของหลายหน่วยงาน ไม่ว่าจะเป็นกรมสอบสวนพิเศษ โดยกองคดีเทคโนโลยีและสารสนเทศ, กองบัญชาการตำรวจสอบสวนกลาง โดยกองบังคับการปราบปรามการกระทำความผิด เกี่ยวกับอาชญากรรมทางเศรษฐกิจและศูนย์ป้องกันปราบปราม การกระทำความผิดเกี่ยวกับหนี้นอกระบบ กองบัญชาการตำรวจสืบสวนสอบสวนอาชญากรรมทางเทคโนโลยี รวมไปถึงสำนักงานตำรวจแห่งชาติ

มีการเปิดเผยสถิติคดีความออนไลน์ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2568 ถึง 20 สิงหาคม 2568 โดยกองบัญชาการตำรวจสืบสวนสอบสวนอาชญากรรมทางเทคโนโลยี พบว่า จากคดีความออนไลน์จำนวน 212,549 คดี กว่าร้อยละ 8 เป็นคดีหลอกลวงให้กู้เงินที่มีลักษณะฉ้อโกง

อย่างไรก็ดีแม้จะมีหลายหน่วยงานที่กำกับดูแลและดำเนินคดี แต่แอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อนยังคงมีให้เห็นและดาวน์โหลดได้แพลตฟอร์มสโตร์หลายแอปฯ ซึ่งหากยังไม่มีการปราบปรามแอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อนอย่างจริงจังและต่อเนื่อง ไม่เพียงแต่คนไทยคนใดคนหนึ่งเท่านั้นที่จะได้รับผลกระทบจากการหลงเข้าไปบริการ แต่ยังกระทบไปถึงเศรษฐกิจภาพใหญ่ของประเทศ จากตัวเลขหนี้ครัวเรือนที่เพิ่มสูงขึ้นอีกด้วย

สวมใบอนุญาตนำแอปฯ ขึ้นสโตร์

แอปพลิเคชันให้กู้ยืมเงินนอกระบบจำนวนไม่น้อยปรากฏอยู่บนหน้าสโตร์ โดยเฉพาะ Google Play Store ที่มีหลายสินเชื่อนอกระบบอยู่บนแพลตฟอร์ม ไม่ว่าจะเป็นสินเชื่อฉับไว สินเชื่อมงคล สินเชื่อความสุข ซึ่งแต่ละแอปพลิเคชันมีพฤติการณ์เข้าข่ายผิดกฎหมายทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นการคิดอัตราดอกเบี้ยสูงเกินกฎหมายกำหนด การทวงหนี้ละเมิดความเป็นส่วนตัวและขาดใบอนุญาตประกอบธุรกิจจากธนาคารแห่งประเทศไทย คำถามก็คือ เหตุใด Google จึงอนุญาตให้แอปพลิเคชันเหล่านี้อยู่บนแพลตฟอร์ม

สภาองค์กรของผู้บริโภคกล่าวถึงวิธีการของแอปพลิเคชันสินเชื่อความสุข ซึ่งสามารถดาวน์โหลดได้บน Google Play Store ก่อนจะถูกถอดถอนออกจากแพลตฟอร์มหลังเกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์ว่า แอมเบอร์ สตาร์ ผู้เป็นเจ้าของแอปพลิเคชันสินเชื่อความสุขขอใบอนุญาตประกอบธุรกิจสินเชื่อรายย่อยระดับจังหวัดภายใต้การกำกับ (พิโกไฟแนนซ์) ซึ่งอยู่ในความดูแลของสำนักงานเศรษฐกิจการคลัง เพื่อใช้ในการจดแจ้งกับ Google Play Store ให้แอปพลิเคชันสามารถดาวน์โหลดได้บนแพลตฟอร์ม

กรุงเทพธุรกิจให้ข้อมูลว่า แม้แพลตฟอร์มมีระบบตรวจสอบแอปพลิเคชัน แต่กระบวนการดังกล่าวเน้นไปที่การตรวจสอบด้านเทคนิคเป็นหลัก โดยไม่ได้ให้ความสำคัญกับเนื้อหาภายในแอปพลิเคชัน ที่สำคัญคือ ระบบการตรวจสอบแหล่งที่มา โดยเฉพาะผู้พัฒนาแอปพลิเคชัน ที่อาจเป็นบุคคลหรือนิติบุคคลที่ไม่มีตัวตนอยู่จริง

อย่างไรก็ตามสภาองค์กรของผู้บริโภค ระบุว่า การจดแจ้งแอปพลิเคชันบน Google Play Store แม้มีเงื่อนไขว่าต้องเป็นนิติบุคคล แต่ไม่จำเป็นที่ใบอนุญาตนิติบุคคลจะต้องมีชื่อตรงกับใบอนุญาตพิโกไฟแนนซ์ของสำนักงานเศรษฐกิจการคลัง จึงเป็นช่องโหว่ให้ผู้พัฒนาแอปพลิเคชัน สามารถขอใบอนุญาตจากสำนักงานเศรษฐกิจการคลังมาเพื่อจดแจ้งกับ Google

ที่น่าสนใจคือ พิโกไฟแนนส์ ผู้ประกอบสินเชื่อสามารถปล่อยกู้ได้เฉพาะภายในจังหวัดที่สำนักงานตั้งอยู่เท่านั้น ทว่าข้อเท็จจริงมีหลายแอปพลิเคชันที่สามารถดาวน์โหลดและเปิดให้บริการได้ทั่วทั้งประเทศ ซึ่งผิดจากเจตนารมณ์ของสินเชื่อที่แอปพลิเคชันขอใบอนุญาต ขณะเดียวกันหลายแอปพลิเคชันมีลักษณะการประกอบธุรกิจที่เข้าข่ายผิดกฎหมายของประเทศไทย

คำถามคือ เมื่อตรวจพบ มีการร้องขอจากหน่วยงานที่กำกับดูแลทั้งจากธนาคารแห่งประเทศไทย กระทรวงการคลัง หรือแม่แต่หน่วยงานที่มีความเกี่ยวข้องกับการประกอบธุรกิจอิเล็กทรอนิกส์ไปยัง Google ให้ถอดแอปพลิเคชันออกจากแพลตฟอร์มอย่างต่อเนื่องหรือไม่ และ Google ให้ความร่วมมือมากน้อยแค่ไหนในการจัดการ

อีกทั้งการให้ใบอนุญาตประกอบกิจการสินเชื่อ ผ่านแอปพลิเคชันของสำนักงานเศรษฐกิจการคลังจะเป็นไปได้หรือไม่ หากจำกัดการให้ใบอนุญาตแก่ธนาคารแห่งประเทศไทยเพียงผู้เดียว เพื่อไม่ให้เกิดความซ้ำซ้อนในการตรวจสอบและออกใบอนุญาต ที่อาจกลายเป็นช่องโหว่ให้กลุ่มมิจฉาชีพใช้ในการประกอบธุรกิจกู้ยืมเงินนอกระบบกฎหมาย

ขั้นตอนกู้ในระบบที่เข้าถึงยาก

‘เร็วทันใจ ไม่ต้องใช้ผู้ค้ำประกัน ไม่ต้องยื่นเอกสาร ไม่ต้องมีสเตตเมนต์ก็กู้ได้’

นี่เป็นเพียงโฆษณาบางส่วนของแอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อนที่พบเห็นได้ตามเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชันทั่วไป เพื่อดึงดูดให้ประชาชนโดยเฉพาะผู้มีความจำเป็นต้องใช้เงินอย่างเร่งด่วนเพื่อการลงทุน จ่ายค่ารถ ค่าบ้าน หรือค่าเทอมลูก เพราะหากไม่รีบนำเงินไปชำระค่าใช้จ่ายเหล่านี้ พวกเขาอาจจะถูกยึดทรัพย์สิน ธุรกิจที่ทำไปต่อไม่ได้เนื่องจากขาดเงินทุน

ปัจจุบัน ประเทศไทยมีแพลตฟอร์มเปิดให้กู้เงินแบบถูกกฎหมายผ่านแอปพลิเคชันของสถาบันทางการเงินหรือธนาคาร ซึ่งคิดอัตราดอกเบี้ยตามกฎหมาย และมีการติดตามการชำระหนี้สินอย่างเป็นระบบ แต่ขั้นตอนการกู้ยืมต้องใช้เอกสาร ไม่ว่าจะเป็นบัตรประชาชน ทะเบียนบ้าน ใบรับรองการทำงาน หลักฐานรายได้เพื่อการพิจารณาอนุมัติเงินกู้ ขณะเดียวกันในสินเชื่อที่มีวงเงินสูง เช่น สินเชื่อบ้านหรือสินเชื่อรถยนต์ ธนาคารอาจขอหลักประกันเพิ่มเติมจากการขอเอกสาร เพื่อเป็นหลักประกันในการชดเชยความเสียหายจากการผิดชำระหนี้ เช่น ที่ดินหรืออสังหาริมทรัพย์ รถยนต์ เงินฝากหรือพันธบัตร สินทรัพย์ที่มีค่า และบุคคลค้ำประกัน

บทความวิชาการ สาเหตุการคงอยู่ของหนี้นอกระบบในสังคมไทย โดย วิชญาดา ถนอมชาติ, ศิริขวัญ เจริญวิริยะกุล และกฤษดา เชียรวัฒนสุข ศึกษาหาปัจจัยที่นำไปสู่การกู้ยืมเงินนอกระบบพบว่า หนึ่งใน 6 เหตุผลที่ทำให้คนไทยหันไปกู้เงินนอกระบบเกิดจากการ ‘ขาดคุณสมบัติ’ ในการกู้ยืมเงินกับสถาบันทางการเงิน ผู้กู้ยืมจำนวนมากประสบกับการขาดหลักทรัพย์ค้ำประกัน ขาดบุคคลค้ำประกัน ระดับรายได้ต่ำกว่าเกณฑ์ที่ขอกู้ยืมได้ รายได้ไม่สม่ำเสมอ เหตุผลการขอกู้ยืมไม่เข้าเกณฑ์การอนุมัติเงินกู้ในระบบ มีประวัติหนี้เสีย ขาดหลักฐานใบอนุญาตประกอบกิจการหรือทะเบียนการค้า จึงจำเป็นต้อนหันไปกู้เงินนอกระบบแทน เนื่องจากไม่ต้องใช้หลักฐานทางการเงิน

เมื่อมีระบบขั้นตอนการประเมินผู้กู้ยืมที่ซับซ้อน หลายขั้นตอน และมีโอกาสที่ผู้กู้ยืมจะไม่ได้รับการ ‘อนุมัติ’ จากสถาบันการเงินในการให้เงินกู้ ช่องว่างการเข้าถึงสถาบันการเงินและธนาคารจึงเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ขณะเดียวกันจำนวนไม่น้อยหันหน้าเข้าระบบที่อยู่นอกการควบคุมของกฎหมาย ซึ่งมีโอกาสที่จะได้รับเงินมาใช้จ่ายยามมีความต้องการเร่งด่วนมากกว่า

อย่างไรก็ดีเงื่อนไขที่พ่วงมากับการกู้ยืมเงินจากแอปพลิเคชันเถื่อนนั้นยังคงเรียกได้ว่า ‘ได้ไม่คุ้มเสีย’ ทั้งอัตราดอกเบี้ยที่สูงกว่าร้อยละ 15 ต่อปี การทวงหนี้ในลักษณะข่มขู่ที่สร้างความหวาดกลัว และกระทบต่อสภาพจิตใจ ยังไม่นับรวมพฤติกรรม ‘ดูดข้อมูล’ ทั้งรูปภาพและเบอร์โทรศัพท์ในมือถือ และใช้ติดตามทวงหนี้สร้างปัญหาให้ทั้งตัวเองและคนรอบข้าง ในขณะที่ผู้เดือดร้อนทางการเงินและใช้บริการแอปพลิเคชันเถื่อนเหล่านี้ อาจจะได้เงินไม่ครบตามวงเงินที่ต้องการกู้ยืม เนื่องจากถูกหักค่าดำเนินการและดอกเบี้ย

สำหรับช่องทางร้องเรียน หากประชาชนได้รับผลกระทบจากการกู้เงินนอกระบบผ่านแอปพลิเคชัน สามารถโทรศัพท์แจ้งสายด่วน สำนักงานตำรวจแห่งชาติ 1599 หรือศูนย์ปราบปรามอาชญากรรมทางเทคโนโลยีสารสนเทศ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ 1441, ทางด่วนแก้หนี้ 1213 และสายด่วน ชนะหนี้ 1443 หรือร้องเรียนผ่านระบบออนไลน์ทางเว็บไซต์ของสภาองค์กรของผู้บริโภค และสำหรับประชาชนที่ต้องการตรวจสอบว่า แอปพลิเคชันให้กู้สินเชื่อใดบ้างที่ถูกกฎหมายและได้รับอนุญาตอย่างถูกต้อง สามารถตรวจสอบได้ที่เว็บไซต์ของธนาคารแห่งประเทศไทย รวมไปถึงช่องทางการติดตามข่าวสารและการเตือนภัยผ่านเพจและเว็บไซต์ของสภาองค์กรของผู้บริโภค ทั้งนี้เพื่อไม่ให้ตกเป็นเหยื่อของมิจฉาชีพแอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อน จึงควรศึกษาข้อมูลและตรวจสอบผู้ให้บริการสินเชื่อก่อนตัดสินใจ