หายใจไม่ทั่วท้อง: สำนวนเกี่ยวกับลมหายใจต้อนรับหมอกพิษ

ทั่วเมืองกลับมาปกคลุมด้วยหมอกควันพิษบางๆ อีกครั้ง แม้จะทำให้กรุงเทพฯ ดูมีความเป็นเมืองในสายหมอก แอบโรแมนติกอยู่ในที แต่หมอกพิษนี้เต็มไปด้วยอนุภาค PM 2.5 ที่มีพิษสงร้ายกาจ หลายคนเพียงออกมาเดินกลางแจ้งไม่เท่าไหร่ก็คันคอคัดจมูกไปตามๆ กัน

ในอีกนัยหนึ่ง ภัยมลพิษครั้งนี้ก็เตือนใจให้เราเห็นว่า อากาศที่เราหายใจเข้าออกโดยไม่คิดอะไรอยู่ทุกชั่วขณะสำคัญขนาดไหน ทำให้เข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าทำไมเวลาอะไรที่สำคัญต่อชีวิตมากๆ เราจึงบอกว่าสิ่งนั้นเป็นดั่งลมหายใจ

ดังนั้น ในสัปดาห์นี้ เราจะไปดูกันว่าภาษาอังกฤษมีสำนวนอะไรน่าสนใจอะไรบ้างที่มีคำว่า breath

Take your breath away – ชวนตะลึง

สำนวนนี้หากแปลตรงตัวแบบทื่อๆ ว่า พรากลมหายใจไป อาจจะชวนงงอยู่สักหน่อย เพราะถ้าทำให้ใครหยุดหายใจขึ้นมา ก็อาจจะกลายเป็นฆาตกรรมไปได้ แต้อันที่จริงแล้ว สำนวนนี้หมายถึง ทำให้ตกตะลึง ส่วนใหญ่ใช้ในกรณีบรรยายสิ่งที่สวยงามมาก ทำนองว่าเห็นแล้วตะลึงในความงามจนลืมหายใจไปชั่วขณะ ตัวอย่างเช่น The view from the mountain top just took my breath away. ก็จะหมายถึง ทิศทัศน์จากยอดเขาสวยจนตะลึง

ถ้าไม่ใช้บรรยายความงาม สำนวนนี้จะใช้กับเหตุการณ์ที่น่าตื่นเต้น น่าตื้นตัน หรือชวนเสียวไส้มากๆ ก็ได้ เช่นกัน The acrobatic show literally took my breath away. ก็จะหมายถึง กายกรรมชวนตื่นเต้นเสียวไส้จนแทบลืมหายใจ

สำนวนนี้ยังโยงกับคำว่า breathtaking ด้วย เป็นคุณศัพท์ที่ใช้บรรยายสิ่งที่งดงามหรือน่าตื่นเต้นมากๆ เช่นเดียวกับสำนวน take someone’s breath away ตัวอย่างเช่น She was breathtaking in a Versace gown. ก็จะหมายถึง เธอสวยมากขณะสวมชุดราตรีของ Versace

Hold your breath – ลุ้น

ปกติแล้วสำนวนนี้ใช้หมายถึง กลั้นลมหายใจ อย่างเวลาที่เราดำน้ำหรือยืนข้างคนที่ตัวเหม็นมากบนรถสาธารณะ เช่น Jane held her breath all the way through the elevator ride because the guy standing next to her had really bad B.O. ก็จะหมายถึง เจนกลั้นหายใจตลอดทางระหว่างอยู่ในลิฟต์เพราะผู้ชายที่ยืนข้างๆ กลิ่นตัวแย่มาก

แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น hold your breath สามารถใช้ความหมายไม่ตรงรูปหรือใช้แบบสำนวนได้ มีความหมายว่า ลุ้น ทำนองว่าหยุดหายใจเพราะกำลังจดจ่อหรือรออะไรบางสิ่งบางอย่าง ตัวอย่างเช่น ตอนที่ทีมกู้ภัยปฏิบัติการนำเด็กออกจากถ้ำหลวงแล้วทุกคนต่างช่วยกันลุ้น เราก็อาจพูดว่า Everyone held their breath while the kids were being extracted from the cave. เมื่อใช้ในความหมายนี้ จะใกล้เคียงกับสำนวน with bated breath แปลตรงตัวได้ความหมายใกล้เคียงกัน คือ กลั้นหายใจหรือแทบไม่หายใจ (bated หมายถึง ควบคุมหรือกลั้น) ใช้ในความหมายว่า ลุ้น รออย่างใจจดใจจ่อ ตัวอย่างเช่น Her new album did not disappoint the fans who had been waiting with bated breath. หมายถึง อัลบั้มใหม่ของนักร้องสาวไม่ทำให้แฟนเพลงที่รออย่างใจจดใจจ่อผิดหวัง

ทั้งนี้ทั้งนั้น สำนวนนี้ยังอาจโผล่มาให้เราเจอในรูป Don’t hold your breath. ด้วย เวลาใช้เป็นสำนวนจะไม่ได้หมายความว่าให้เราเลิกกลั้นหายใจจริงๆ แต่หมายถึง ให้เลิกรอหรือคาดหวังอะไรบางอย่างเพราะไม่น่าจะเกิดขึ้นในเร็ววัน ทำนองว่ากลั้นหายใจจนหน้าเขียวรอไปก็ยังไม่เกิดขึ้นหรอก เลิกรอเถอะ ตัวอย่างเช่น หลายคนที่เริ่มเซ็งปนหมดหวังกับวันเลือกตั้งที่เคลื่อนคล้อยออกไปทุกรอบ อาจจะพูดกับเพื่อนที่รอเข้าคูหาอย่างใจจดใจจ่อว่า Don’t hold your breath. หมายถึง อย่าเลยรอ อีกนานแน่ๆ

Save your breath – สงวนคำพูด

เนื่องจากเวลาที่เราพูดก็ต้องอาศัยลมหายใจ คำว่า breath ที่หมายถึงลมหายใจ จึงหมายถึง คำพูด ได้ในที่นี้ ดังนั้น save your breath จึงหมายถึง สงวนคำพูด เก็บปากเก็บคำ จะใช้ในทำนองว่า ไม่พูดเพราะพูดไปก็เปล่าประโยชน์ ก็ได้ เช่น I knew he wouldn’t listen to me, so I chose to save my breath. (รู้อยู่แล้วว่าพูดไปก็ไม่ฟัง เลยตัดสินใจไม่พูดให้เปลืองแรง) หรือจะใช้บอกให้ใครหยุดพูดเพราะเราไม่อยากจะฟังแล้วก็ได้ เช่น Save your breath. I don’t want to hear another lie from you. ก็จะหมายถึง หยุดพูดได้แล้ว ไม่อยากฟังคำโกหกของเธอแล้ว

ในทางกลับกัน ถ้าพูดว่า waste your breath ก็จะหมายถึง พูดไปเสียแรงเปล่า ไม่เกิดประโยชน์โพดผลใดๆ เช่น Don’t waste your breath telling him to break up with her. I’ve tried enough times to know that. ก็จะหมายถึง อย่าเปลืองแรงบอกให้มันเลิกกันแฟนมันเลย ลองมาหลายรอบละ

Keep your breath to cool your porridge – เก็บปากไว้เป่าข้าวต้มเถอะ

สำนวนนี้แปลความหมายได้ประมาณว่า เก็บปากไว้เป่าข้าวต้มเถอะ ใช้ในกรณีที่เราไม่ต้องการให้คนที่พูดด้วยมาแส่เรื่องของเรา พูดให้แรงขึ้นมาหน่อยก็คือ อย่าเสือกเรื่องชาวบ้าน เก็บปากเก็บคำไว้ใช้กับเรื่องตนเองจะดีกว่า คล้ายๆ กับสำนวน Mind your own business. หรือ It’s none of your business. เพียงแต่สำนวนนี้อาจจะฟังดูแรงกว่าและค่อนข้างโบราณเบาๆ ตัวอย่างเช่น หากญาติโกโหติกาแสดงความเป็นห่วงเป็นใยว่าเรายังหาคู่ครองเป็นตัวเป็นตนไม่ได้จนเราหมดความอดทน ก็อาจจะพูดในใจว่า Keep your breath to cool your porridge. นั่นเอง

สำนวนนี้ยังเจอในเรื่อง Pride and Prejudice ของ Jane Austen ด้วยตอนที่ Elizabeth พูดจาเสียดสี Mr. Darcy ว่า “There is a fine old saying, which everybody here is of course familiar with: ‘Keep your breath to cool your porridge‘; and I shall keep mine to swell my song.” ความหมายก็คือ ทุกคนในที่นี้คงคุ้นชินกับคำที่โบราณท่านว่าไว้ ว่าให้สงวนแรงไว้ใช้กับเรื่องของตน ส่วนฉันก็จะเก็บแรงไว้ร้องเพลง

In the same breath – พูดแย้งตัวเองในประโยคเดียวกัน

สำนวนนี้ใช้เวลาที่ใครพูดอะไรขัดแย้งในตัวเอง ทำนองว่าพูดไว้อย่างหนึ่ง แต่ยังไม่ทันจบประโยคหรือหยุดหายใจขึ้นประโยคใหม่ ก็ดันพูดอะไรที่ย้อนแย้งกับสิ่งที่พูดไป อธิบายอีกอย่างก็คือ ในลมหายใจเดียวที่ใช้พูดประโยคหนึ่ง มีใจความสองอย่างที่แลดูไปด้วยกันไม่ได้ ตัวอย่างเช่น หากเจ้านายบอกว่าเป็นห่วงว่าพนักงานจะทำงานหนักจนเจ็บไข้ แต่ไม่ทันไรก็พูดแย้งตัวเองเหมือนความจำเสื่อมว่าจำเป็นจะต้องให้ทุกคนทำโอทีเป็นเวลาหนึ่งเดือน ก็อาจจะบอกว่า Our boss said that he didn’t want us to work ourselves into the ground and in the same breath told us that we had to work overtime for a month.

บรรณานุกรม

• American Heritage Dictionary of the English Language
• Ayto, John. Oxford Dictionary of English Idioms. OUP: Oxford, 2009.
• Brenner, Gail. Webster’s New World American Idiom Handbook. Wiley Publishing: Indianapolis, 2003.
• Cambridge Advanced Learners’ Dictionary
• Gulland, Daphne M., and Hinds-Howell, David. The Penguin Dictionary of English Idiom. Penguin Books: London, 2002.
• Longman Dictionary of Contemporary English
• Oxford Advanced Learners’ Dictionary
• Shorter Oxford English Dictionary