หยิบสำนวนจากวงไพ่ ไปเมาท์เรื่องการเมือง

ช่วงนี้ประเด็นที่ร้อนแรงที่สุดในบ้านเราก็คงหนีไม่พ้นเรื่องการเมือง ไม่ว่าจะหันไปทางไหนก็มีแต่คนถกเถียงคาดเดาทิศทางการเมืองกันไปต่างๆ นานา เช่นว่า พรรคไหนจะจับมือขั้วไหน ฝ่ายไหนก็ได้ตั้งรัฐบาล ผลการนับคะแนนจะมีอะไรเปลี่ยนแปลงอีกไหม

หากเราลองสังเกตภาษาที่เราใช้เวลาพูดเรื่องการเมือง (หรือเรื่องอื่นๆ ที่เป็นการปะทะแข่งขันระหว่างคนสองกลุ่ม) ก็จะพบว่าสำนวนที่เราใช้จำนวนไม่น้อยเลยมาจากเกม การละเล่น การพนันขันต่อต่างๆ เช่น หมากรุก หรือ ไพ่ เช่น เล่นการเมือง พรรคนี้จะเดินหมากตาต่อไปอย่างไร ฝ่ายนี้เข้าตาจน ขั้วอำนาจนี้ถือไพ่เหนือกว่า การตัดสินใจครั้งนี้เดิมพันสูงมาก

ลักษณะแบบนี้ไม่ได้มีแต่ในภาษาไทยอย่างเดียว ในภาษาอังกฤษก็มีสำนวนอยู่ไม่น้อยเลยที่มาจากเกมหรือการเล่น โดยเฉพาะการเล่นไพ่ มีทั้งที่นำมาใช้ในการพูดถึงกิจกรรมทางการเมืองและที่นำมาใช้ในบริบทกว้างกว่านั้น

ดังนั้น สัปดาห์นี้ เราจะไปดูกันว่า สำนวนไหนบ้างที่มีจุดกำเนิดจากวงไพ่และนำไปใช้อย่างไรได้บ้าง

have an ace up one’s sleeve

ในเกมไพ่หลายๆ เกม ‘ไพ่เอซ’ หรือตัว A เป็นไพ่ที่มีแต้มสูงสุด จึงสามารถใช้สร้างความได้เปรียบหรือพลิกเกมได้ เรียกว่าเป็นไพ่ไม้ตายก็คงไม่ผิดนัก ดังนั้น หากเรามีไพ่เอซซ่อนอยู่ในแขนเสื้อตามความหมายตรงตัวในสำนวนนี้ ก็หมายถึงว่า เรายังมีไม้ตายที่ใช้สร้างความได้เปรียบหรือปราบคู่ต่อสู้ซ่อนไว้อีกก๊อกหนึ่งนั่นเอง ตัวอย่างเช่น ก่อนที่พรรคไทยรักษาจะเปิดตัวแคนดิเดตนายกรัฐมนตรี ก็อาจเกริ่นว่า We have an ace up our sleeve.

ace in the hole

อีกสำนวนที่ความหมายคล้ายกับ have an ace up one’s sleeve คือ ace in the hole คำว่า hole ในที่นี้ไม่ใช่หลุมอะไร แต่หมายถึงไพ่ที่คว่ำหน้าไว้อยู่ ดังนั้น หากเรามีไพ่เอซหมอบอยู่ ก็อาจใช้เป็นไม้ตายสร้างความได้เปรียบให้กับเราได้โดยที่คู่แข่งตั้งตัวไม่ทัน สำนวนนี้จึงหมายถึง ไพ่เด็ดหรือไม้ตายที่ซ่อนไว้ เช่น ตอนที่เพื่อไทยเปิดนโยบายหวยบำเหน็จ ก็อาจบอกว่านโยบายนี้เป็น their ace in the hole

overplay one’s hand

คำว่า hand ในที่นี้ไม่ได้หมายถึง มือ แต่หมายถึง ไพ่ที่อยู่ในมือของผู้เล่น สำนวนนี้ถ้าใช้ในการเล่นไพ่ จะหมายถึงกรณีที่เรามีไพ่สูงระดับหนึ่งแล้วเกิดย่ามใจว่าคิดว่าคนอื่นไม่น่ามีไพ่ที่ได้เปรียบเรา จึงเล่นแบบกล้าได้กล้าเสีย เทหมดหน้าตัก แต่ถึงเวลาดันวืดเพราะมีคนที่ถือไพ่เหนือกว่า เมื่อนำมาใช้เป็นสำนวน จึงหมายถึง ประเมินไม้ตายตัวเองสูงไปหน่อย จนท้ายที่สุดตัวเองเป็นฝ่ายเพลี้ยงพล้ำ เช่น ตอนที่พรรคไทยรักษาชาติเปิดตัวแคนดิเดตนายกรัฐมนตรีและคิดว่าต้องเอาทุกฝ่ายอยู่หมัดได้แน่ๆ แต่ท้ายที่สุดถูกพระราชโองการยามค่ำคืนสกัดดาวรุ่งจนท้ายที่สุดถูกยุบพรรค แบบนี้ก็อาจจะบอกว่า The Thai Raksa Chart Party overplayed their hand and paid the ultimate price.

have/hold all the cards

สำนวนนี้ความหมายตามตัวก็คือ มีไพ่ที่ช่วยให้ชนะทุกใบอยู่ในมือ ผู้เล่นคนอื่นไม่มีทางสู้ได้ ปกตินำมาใช้ในเชิงเปรียบเปรย หมายถึง อยู่ในสถานะที่ได้เปรียบกว่าทุกคน ควบคุมได้ว่าสถานการณ์จะไปในทิศทางไหนเพราะมีอำนาจเหนือคนอื่น ตัวอย่างเช่น หลายฝ่ายอาจบอกว่าพรรคพลังประชารัฐได้เปรียบเหนือพรรคการเมืองอื่นมาก เพราะนอกจากชื่อพรรคจะตรงกับนโยบายรัฐ มีสว. 250 เสียงพร้อมหนุนแล้ว กกต. ยังมีกลไกอื่นๆ อีกมากมายที่วางไว้ให้ตนเองได้เปรียบ แบบนี้ก็อาจพูดว่า They have all the cards, so it’s going to be an uphill battle for the other parties. ก็คือ พรรคนี้ได้เปรียบอยู่ทุกทาง พรรคอื่นจะสู้คงหืดขึ้นคอ

สำนวนนี้ยังมีเวอร์ชั่นอื่นด้วย เช่น hold all the aces หรือ hold all the trumps ล้วนมีความหมายเหมือนกันคือ ได้เปรียบอีกฝ่ายทุกทาง หรือเป็นฝ่ายคุมเกม

above board

คำว่า board ในที่นี้ หมายถึง โต๊ะที่ใช้เล่นไพ่หรือเกมพนันต่างๆ ในสมัยก่อนผู้เล่นจะวางมือไว้บนโต๊ะให้ผู้เล่นคนอื่นๆ เห็น เพื่อแสดงความบริสุทธิ์ใจว่าไม่มีการตุกติกแอบสลับไพ่ใต้โต๊ะหรือใช้กลโกงอื่นใด เมื่อเวลาผ่านไป ธรรมเนียมจึงถูกนำมาใช้เป็นสำนวน หมายถึง ซื่อสัตย์เปิดเผย ใสสะอาด โปร่งใส ไม่มีการซ่อนเร้นใดๆ ตัวอย่างเช่น One of the political parties proposed an open-data policy to keep everything above board. ก็คือ พรรคการเมืองหนึ่งเสนอนโยบายข้อมูลเปิดเพื่อสร้างความโปร่งใส

play one’s cards close to one’s chest

เวลาเล่นไพ่ หลายคนจะหันหน้าไพ่เข้าหาตัวแล้วถือไว้ใกล้ตัวเพราะกลัวผู้เล่นคนอื่นเห็นเข้าว่ามีไพ่อะไร กริยาแบบนี้นี่เองเป็นที่มาของสำนวนนี้ ปกติแล้วนำมาใช้ในเชิงเปรียบเปรย หมายถึง ไม่เผยให้คนอื่นรู้ว่าคิดหรือมีแผนอะไรอยู่ สงวนท่าที ระวังคำพูดคำจาตลอดเวลาเพราะไม่ต้องการให้คนอื่นล่วงรู้ความลับ ตัวอย่างเช่น The party leader of the Bhumjaithai Party has been playing his cards close to his chest, refusing to let others know who he will form a coalition with. หมายถึง หัวหน้าพรรคภูมิใจไทยปิดปากเงียบไม่ยอมเผยว่าจะร่วมรัฐบาลกับใคร

lay one’s cards on the table

สำนวนนี้แปลตรงตัวได้ว่า เอาไพ่ของตัวเองมาแบกางบนโต๊ะให้ทุกคนเห็น ใช้ในความหมายเปรียบเปรยว่า เปิดเผยทุกอย่าง แบไต๋ ความลับหรือแผนที่คิดไว้ใดๆ ก็เปิดอกบอกกับอีกฝ่ายตรงๆ แบบไม่ปิดบัง ตัวอย่างเช่น หากพรรคการเมือง ก. กำลังจีบพรรคการเมือง ข. ให้มาร่วมตั้งรัฐบาลแล้วพรรค ข. ไม่ลีลาหรือวางเชิง เลือกที่จะบอกตรงๆ หมดเปลือกเลยว่าจะยอมร่วม หากยอมให้กระทรวงเกรดเอสักสองกระทรวง และถ้าไม่ยอม ตนจะไปรวมกับอีกพรรคเพราะได้ข้อเสนอมาแล้ว แบบนี้ก็อาจจะบอกว่า They are laying all their cards on the table.

have the cards stacked against you

คำว่า stack ในที่นี้ หมายถึง เรียงไพ่ ดังนั้น สำนวนนี้จึงมีความหมายตามตัวว่า เรียงไพ่มาให้เราเสียเปรียบ ทำนองว่าเราจั่วทีไรเป็นไพ่ต่ำทุกที เมื่อนำมาใช้ในเชิงเปรียบเปรยจึงหมายถึง มีคนสร้างหรือออกแบบสภาวการณ์ให้เราเสียเปรียบ หากเป็นการวิ่งแข่ง จุดออกตัวของเราก็คงถอยไปไกลกว่าชาวบ้าน สมมติว่ามีผู้รับสมัครหน้าใหม่จากพรรคการเมืองขนาดเล็กคนหนึ่งลงเลือกตั้งในเขต ก. แต่เขตนี้ดันมีแต่ผู้ลงรับเลือกตั้งที่มีชื่อเสียงและอยู่ในพื้นที่มานาน อีกทั้งยังมีการเปลี่ยนเส้นแบ่งเขตเพื่อให้พรรคหนึ่งได้เปรียบ ผู้รับสมัครคนนี้ดูทีท่าแล้วเสียเปรียบทุกด้าน มีแววได้ลืมตาอ้าปากน้อยเหลือเกิน ก็อาจจะบอกว่า I have the cards stacked against me. นั่นเอง

สำนวนนี้บางครั้งก็จะพูดว่า have the deck stacked against you หรือ the odds are stacked against you มีความหมายเหมือนกันคือ ตกอยู่ในสถานการณ์เสียเปรียบ

joker in the pack

ในการเล่นไพ่บางชนิด ไพ่โจ๊กเกอร์ถือเป็นไพ่พิเศษ ใช้แทนไพ่ใดก็ได้ขึ้นอยู่กับผู้เล่น จึงไม่มีทางคาดเดาได้ว่าไพ่นี้จะเปลี่ยนเกมอย่างไร พอนำมาใช้นอกวงไพ่จึงหมายถึง ปัจจัยที่อาจเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ไปอย่างไม่มีใครคาดเดาได้ ตัวอย่างเช่น ในขณะนี้พรรคที่ได้จำนวนที่นั่งกลางๆ อย่างพรรคภูมิใจไทยและพรรคประชาธิปไตยมีผลอย่างมากการจัดตั้งรัฐบาล แต่ยังไม่มีใครบอกได้จริงๆ ว่าทั้งสองพรรคนี้จะตัดสินใจร่วมรัฐบาลกับฝั่งไหน ในกรณีอย่างนี้ก็อาจจะบอกว่า These parties are now the jokers in the pack.

play one’s cards right

ถ้าจะบอกว่าการเล่นไพ่เป็นเรื่องของดวงอย่างเดียวก็คงไม่ถูกนัก เพราะแม้จั่วได้แต่ไพ่ไม่ดี แต่หากรู้จังหวะลงไพ่และอ่านเกมออกก็มีโอกาสชนะได้เช่นกัน ดังนั้น สำนวน play one’s cards right จึงหมายถึง ตัดสินใจใช้ทรัพยากรหรือโอกาสที่ตัวเองมีได้อย่างเหมาะสม เรียกแบบไทยๆ ว่าเดินเกมถูก นั่นเอง ตัวอย่างเช่น If the Bhumjaithai party plays its cards right, we might its party leader as the next prime minister. ก็คือ หากพรรคภูมิใจไทยเดินหมากถูก หัวหน้าพรรคอาจได้เป็นนายกฯ ก็ได้

บรรณานุกรม

American Heritage Dictionary of the English Language

Ayto, John. Oxford Dictionary of English Idioms. OUP: Oxford, 2009.

Brenner, Gail. Webster’s New World American Idiom Handbook. Wiley Publishing: Indianapolis, 2003.

Cambridge Advanced Learners’ Dictionary

Gulland, Daphne M., and Hinds-Howell, David. The Penguin Dictionary of English Idiom. Penguin Books: London, 2002.

Jack, Albert. Red Herrings and White Elephants: The Origins of the Phrases We Use Every Day. Metro Publishing: London, 2004.

Longman Dictionary of Contemporary English

Merriam-Webster Dictionary

Oxford Advanced Learners’ Dictionary

Shorter Oxford English Dictionary