คลื่นผู้ลี้ภัยจากซีเรียไม่เคยขาดสายตลอดหนึ่งทศวรรษที่ผ่านมา เมื่อต้นเดือนกันยายนที่ผ่านมาเกิดเพลิงไหม้ในค่ายผู้อพยพโมเรีย บนเกาะเลสบอสของประเทศกรีซ ซึ่งเป็นค่ายขนาดใหญ่สุดในยุโรป มีจำนวนผู้อพยพมากกว่า 12,000 คน และส่วนหนึ่งเป็นพลเมืองลี้ภัยจากซีเรีย ทั้งหมดต้องทนทุกข์กับชะตากรรมซ้ำอีกครั้ง
ในขณะที่ด่านบริเวณพรมแดนระหว่างซีเรียและตุรกีก็ถูกสั่งปิดไปสามจากสี่ด่าน เมื่อช่วงเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา เพราะนอกจากรัฐบาลในดามัสกัสไม่ได้อนุญาตอย่างเป็นทางการแล้ว ผู้สนับสนุนอย่างรัสเซียและจีนยังคัดค้านที่จะให้โครงการช่วยเหลือขององค์การสหประชาชาติเข้าไปละเมิดอธิปไตยของซีเรีย
แม้จะเป็นมาตรการกดดันอย่างไร้ความปรานีต่อประชากรของตนเองก็ตาม แต่ยุทธศาสตร์เช่นนี้สะท้อนบุคลิกของผู้นำซีเรียในแบบที่ทั้งรัสเซียและจีนสนใจให้ความสนใจและสนับสนุน
…..
วันที่ 17 กรกฎาคม 2000 บัชชาร์ อัล–อัสซาด (Bashar al-Assad) หนุ่มคางเรียวร่างสูงผอมเพรียววัย 34 ปี เข้าทำพิธีสาบานตนต่อหน้าสมาชิกรัฐสภาในกรุงดามัสกัส เพื่อรับตำแหน่งประธานาธิบดีแห่งซีเรีย
“ข้าพเจ้าจะพยายามอย่างสุดความสามารถ ที่จะนำพาประเทศของเราไปสู่อนาคตที่ดีและนำพาชีวิตของประชาชนไปสู่จุดหมายที่ทุกคนใฝ่ฝัน”
บัชชาร์ อัล–อัสซาดเกิดเมื่อปี 1965 ในกรุงดามัสกัส เป็นบุตรชายคนที่สองของฮาฟิซ อัล–อัสซาด (Hafiz al-Assad) และอนิซา มัคฮ์ลุฟ (Anisa Machluf) ตอนอายุได้หนึ่งขวบ พ่อของเขาเข้าร่วมกับคณะรัฐประหาร และได้ตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมเป็นการตอบแทนจากรัฐบาล ในปี 1971 ได้ขึ้นครองตำแหน่งประธานาธิบดี และปกครองซีเรียมาจนกระทั่งเสียชีวิตในปี 2000
อัสซาดเริ่มเข้าเรียนหนังสือในยุคที่พรรคบาธปกครองประเทศ หนังสือเรียนทั้งหมดได้รับอิทธิพลจากต้นแบบอาหรับชั้นสูง แต่บางส่วนก็ได้รับอิทธิพลจากมหาอำนาจเจ้าอาณานิคมและยิว อัสซาดไม่เคยผ่านการศึกษาด้านการทหาร ช่วงทศวรรษ 1980s เขาเลือกเรียนด้านการแพทย์ ซึ่งเป็นสายอาชีพที่แต่เดิมพ่อของเขาก็สนใจ หลังจากนั้นเขาไปเรียนต่อในลอนดอน ฝึกฝนวิชาชีพที่ Western Eye Hospital จนสำเร็จเป็นจักษุแพทย์
นอกจากด้านการแพทย์แล้ว อัสซาดยังสนใจและมีพรสวรรค์ด้านเทคโนโลยี โดยเฉพาะคอมพิวเตอร์ เคยได้รับความช่วยเหลือจากญาติพี่น้องจนสามารถก่อตั้ง Syrian Computer Society (SCS) ได้ในปี 1989 อัสซาดเป็นประธานบริหาร บุกเบิกงานคอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ท จนมันกลายเป็นเครื่องมือสำคัญเมื่อเขาก้าวขึ้นสืบทอดอำนาจ
แต่เมื่อดูภาพรวมด้านการศึกษาของเขาแล้ว อัสซาดแทบไม่มีบทบาทโดดเด่นพอที่จะถูกคาดหวังจากผู้เป็นพ่อให้เข้าไปสืบทอดอำนาจ อีกทั้งความสัมพันธ์ระหว่างเขากับพ่อก็ไม่สู้ดีนัก หรืออีกนัยหนึ่งคือ ‘เหินห่าง’ ยามใดที่เขากล่าวถึงผู้เป็นพ่อในที่สาธารณะ เขาไม่เคยพูดว่า “พ่อของผม” แต่มักจะเรียกว่า “ประธานาธิบดีฮาฟิซ อัล–อัสซาด”
21 มกราคม 1994 บาซิล (Basil) พี่ชายของเขาประสบอุบัติเหตุรถยนต์เสียชีวิต บัชชาร์ อัล–อัลซาดที่ตอนนั้นยังไม่เป็นที่รู้จักของใครๆ ในซีเรีย ต้องเดินทางกลับมาซีเรียเพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการสืบทอดอำนาจ ในปีเดียวกันนั้นเขาต้องเข้าเรียนแบบรวบรัดในกองพลรถถัง และเรียนรู้ด้านการทหารแบบพอรู้พอเข้าใจ ต่างกับผู้เป็นพ่อที่มีประสบการณ์และความรู้ด้านการทหารโดยตรง
หลังจากประธานาธิบดีฮาฟิซ อัล–อัลซาดถึงแก่อสัญกรรมในเดือนมิถุนายน 2000 มีการแก้ไขกฎหมายเกี่ยวกับวัยวุฒิของประธานาธิบดีเสียใหม่ จากเดิม 40 ปีเป็น 34 ปี เพื่อเปิดทางให้ทายาทอัสซาดได้ครองตำแหน่ง
…..
บัชชาร์ อัล–อัสซาดดูเป็นผู้นำที่แตกต่างจากพ่อของเขา หรือแม้กระทั่งพี่ชาย เขาสงวนท่าที และระมัดระวังตัว ผิดวิสัยผู้สืบทอดอำนาจเผด็จการ ในช่วงเริ่มต้นการเข้ารับตำแหน่ง ชาติตะวันตกยังมองเขาว่าเป็นนักปฏิรูป จนกระทั่งเกิดเหตุการณ์ชุมนุมอาหรับสปริง จนนำไปสู่สงครามกลางเมืองซีเรีย ทั้งสหรัฐอเมริกา สหภาพยุโรป และสันนิบาตอาหรับส่วนใหญ่เรียกร้องให้อัสซาดลาออกจากตำแหน่งประธานาธิบดี หลังกล่าวหาว่าเขาสั่งให้มีการปราบปรามและใช้ความรุนแรงกับผู้ชุมนุม
“ประชาธิปไตยแบบชาติอื่นไม่สามารถนำมาใช้กับเราได้ โดยเฉพาะประชาธิปไตยแบบตะวันตกที่มีประวัติศาสตร์มายาวนาน และเชื่อมโยงกับวัฒนธรรม ชีวิตความเป็นอยู่แบบสังคมตะวันตก การจะนำระบอบการปกครองแบบนั้นมาใช้ได้ เราต้องก้าวผ่านประวัติศาสตร์เช่นนั้นมาก่อน ซึ่งแน่นอนว่าเป็นไปไม่ได้ ฉะนั้นเราต้องสร้างประชาธิปไตยที่มาจากประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และอารยธรรมของเราเอง เพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการของสังคม และความเป็นจริงของเรา”
นักวิจารณ์การเมืองหลายคนมองว่าบัชชาร์ อัล–อัสซาดไม่ใช่นักปฏิรูป การคืนอำนาจที่เขาได้ครอบครองสืบต่อจากพ่อนั้น เขาทำไม่ได้ อีกทั้งยังไม่พร้อม เขาเติบโตขึ้นในประเทศที่รัฐคอยสอดส่องและเฝ้าจับตาประชาชนมานานถึงห้าสิบปี อยู่ภายใต้การปกครองแบบเผด็จการมาอย่างยาวนาน และแม้ว่าลักษณะท่าทีของเขาไม่ได้เป็นเผด็จการเบอร์ใหญ่ก็ตาม
“เด็กๆ ในตระกูลอัสซาดเรียนรู้ว่า ศัตรูของพวกเขาสามารถซ่อนตัวอยู่ทุกหนทุกแห่ง พวกเขาต้องไม่ปล่อยโอกาส พวกเขาต้องหาคนทรยศให้เจอ และต้องถอนรากถอนโคน” แซม ดาเกอร์ (Sam Dagher) เคยเขียนชีวประวัติของตระกูลอัสซาด และกล่าวถึงฮาฟิซ อัล–อัสซาดว่าเคยย้ำเตือนลูกๆ เสมอว่า “อย่าได้ปรานี!”
ในช่วงต้นทศวรรษ 1970s อัสซาดผู้พ่อเคยเปลี่ยนซีเรียให้กลายเป็นรัฐตำรวจ และมีการคุมขังทรมานฝ่ายตรงข้ามที่วิพากษ์วิจารณ์หรือเห็นต่าง จนพลเมืองทั่วซีเรียต่างหวาดกลัว ทุกคนรู้ว่าเรือนจำที่ใช้สำหรับคุมขัง ทรมาน และเข่นฆ่ามีจริง
ครั้นถึงยุคของบัชชาร์ อัล–อัสซาด มีการเปลี่ยนแปลงนโยบายบ้านเมืองให้ทันยุคทันสมัยจริง แต่หาได้มีการปฏิรูปทางการเมืองแต่อย่างใดไม่ “ผู้คนยังไม่เข้าใจ พวกเขายังใช้ชีวิตอยู่แต่ในโลกเพ้อฝัน” เขาเคยแสดงทัศนะในปี 2000 กระทั่งเกิดเหตุชุมนุมอาหรับสปริง มีการเรียกร้องประชาธิปไตย อัสซาดก็ยังคิดว่าผู้คนเหล่านั้น ‘ได้คืบเอาศอก’
…..
ยี่สิบปีต่อมา พื้นที่ของซีเรียส่วนใหญ่กลายสภาพเป็นซากปรักหักพัง ประเมินความเสียหายนับล้านล้านบาท ชาวซีเรียหนึ่งในสองต้องอพยพหลบหนี มีผู้คนล้มตายในสงครามตั้งแต่ปี 2011 มากกว่าห้าแสนคน เศรษฐกิจของประเทศล่มสลาย ค่าเงินตกต่ำ ประชากรราวเก้าล้านคนอดอยาก
บัชชาร์ อัล–อัสซาดต้องพึ่งพาความช่วยเหลือจากรัสเซียและอิหร่าน ทั้งสองประเทศนี้มีความสัมพันธ์ด้านการทหาร การเมือง และเศรษฐกิจในซีเรีย การพัฒนาประเทศในอนาคตอาจต้องผูกติดอยู่กับประเทศผู้หนุนหลังเป็นหลัก ในทางการเมืองนั้นถือว่าอัสซาดได้เอาเอกราชของประเทศลงเดิมพันไปแล้ว
และไม่มีหนทางที่จะหวนกลับได้อีก
อ้างอิง:
Sam Dagher, Assad or We Burn the Country: How One Family’s Lust for Power Destroyed Syria, Little, Brown and Company (2019)
