สงครามอุณหภูมิ จากออฟฟิศถึงเศรษฐกิจระดับชาติ

เคยรู้สึกไหมครับว่าที่ออฟฟิศเปิดแอร์เย็นไปหรือร้อนไปจนกระทบต่อสมาธิในการทำงาน?

บางคนอาจมองว่าอุณหภูมิเป็นเรื่องเล็กๆ แต่ความจริงแล้วไม่ใช่เลยนะครับ เพราะการอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่สบายกาย ย่อมส่งผลต่อประสิทธิภาพในการทำงาน รวมถึงการใช้เหตุผลในการตัดสินใจต่างๆ ในกิจกรรมประจำวัน และผลกระทบที่ดูเล็กๆ น้อยๆ เช่นนั้น เมื่อรวมกันหลายๆ แห่งย่อมส่งผลต่อเศรษฐกิจในภาพรวม

ในบทความนี้ ผู้เขียนจะพาไปรู้จักการศึกษาหลากหลายมิติในแง่ผลกระทบจากอุณหภูมิต่อระบบเศรษฐกิจสมัยใหม่ ตั้งแต่ความไม่สบายกายในออฟฟิศ ความสัมพันธ์ระหว่างสภาพอากาศและความผันผวนของตลาดหลักทรัพย์ทั่วโลก และสุดท้าย อุณหภูมิที่เหมาะสมในการพัฒนาเศรษฐกิจ

แล้วคุณจะไม่มองอุณหภูมิว่าเป็นเรื่องเล็กอีกต่อไป

สงครามอุณหภูมิในออฟฟิศ

ผู้เขียนเคยทำงานในออฟฟิศ 3 แห่งซึ่งมีธรรมชาติต่างกันมาก ทั้งองค์กรไม่แสวงหากำไรด้านสิ่งแวดล้อม สตาร์ตอัปวิจัยธุรกิจที่ยั่งยืน และธนาคารข้ามชาติ แต่กลับมีบทสนทนาหนึ่งที่เหมือนกันคือ อุณหภูมิในออฟฟิศ ซึ่งผมมักจะได้ยินคำบ่นจากสาวๆ ในออฟฟิศว่า วันนี้หนาวไปอยู่เสมอ

ไม่น่าแปลกใจ ที่ภาพสาวออฟฟิศในเสื้อกันหนาว ผ้าคลุมไหล่ หรือคาร์ดิแกนจะกลายเป็นเรื่องชินตา ในขณะที่เพื่อนร่วมงานผู้ชายส่วนใหญ่ดูจะสบายตัวสบายใจในอุณหภูมิดังกล่าว บางครั้งในออฟฟิศขนาดเล็ก อาจมีการตบตีเรื่องการปรับอุณหภูมิ และทิศทางของลมแอร์บ้าง แต่โดยรวมแล้วการวิวาทะเรื่องอุณหภูมิในออฟฟิศก็ยังไม่ถึงขั้นเลือดตกยางออก อย่างมากก็ยกคอมพิวเตอร์ไปนั่งที่อื่น หรือยกมือขอย้ายที่นั่ง

ทำไมอุณหภูมิในออฟฟิศจึงไม่หนาวไป ก็เย็นไปอยู่เสมอน่ะเหรอครับ? งานวิจัยชิ้นนี้มีคำตอบ

‘สงครามปรับอุณหภูมิ: เพศและผลกระทบของอุณหภูมิต่อศักยภาพในการรับรู้’ ทำการทดลองในกลุ่มตัวอย่างขนาดใหญ่ โดยเปรียบเทียบประสิทธิภาพในการคำนวณ (math skill) การสร้างคำพูด (verbal skill) และการทดสอบไหวพริบจากการรู้คิด (cognitive reflection test) ในห้องที่มีอุณหภูมิระหว่าง 16 องศาเซลเซียส และ 32.5 องศาเซลเซียส

ผลการทดลองพบว่า ผู้หญิงจะมีประสิทธิภาพในการคำนวณ และการสร้างคำพูดเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญคือราวร้อยละ 10 ถึง 15 ในห้องที่มีอุณหภูมิสูงขึ้น ในขณะที่ผู้ชายจะมีประสิทธิภาพน้อยลงจากทั้งสองทักษะ ในขณะที่การทดสอบไหวพริบจากการรู้คิดไม่ได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิแต่อย่างใด

คณะวิจัยสรุปว่าอุณหภูมิที่สูงขึ้นทำให้ผู้หญิงในการทดลองแสดงความมุมานะในการทำแบบทดสอบมากขึ้น ในขณะที่ความพยายามของผู้ชายจะสวนทางกับอุณหภูมิ นอกจากนี้ ยังระบุข้อแนะนำว่าอุณหภูมิในออฟฟิศควรจะสูงขึ้นสักนิด เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของผู้หญิง เพราะประสิทธิภาพที่เพิ่มขึ้นนั้นสูงกว่าศักยภาพที่ลดลงของผู้ชายนั่นเอง

ส่วนอุณหภูมิที่เหมาะสมของออฟฟิศซึ่งมีทั้งชายและหญิงอยู่ที่เท่าไร ผู้วิจัยตอบว่า 24 – 25 องศาเซลเซียสสำหรับอเมริกันชน ส่วนหนุ่มสาวออฟฟิศไทยจะชอบอุณหภูมิประมาณไหน ก็เชิญไปถกเถียงกันต่อได้เลยครับ

ตลาดหุ้นผันผวน เพราะอากาศเปลี่ยนแปลงบ่อย?

คำอธิบายดั้งเดิมว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่างตลาดหุ้นกับสภาพภูมิอากาศคือ ภูมิอากาศแบบสุดขั้วนั้นส่งผลต่อการดำเนินธุรกิจและห่วงโซ่อุปทานของบริษัท ดังนั้นจึงไม่น่าแปลกใจที่ตลาดหุ้นจะผันผวนขึ้นลงตามสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงไป คำอธิบายดังกล่าวฟังดูเป็นเหตุเป็นผล และยังคงเป็นความเชื่อกระแสหลักในปัจจุบัน

อย่างไรก็ดี นับตั้งแต่สาขาเศรษฐศาสตร์พฤติกรรมเริ่มเป็นที่แพร่หลายมากขึ้น เหล่านักเศรษฐศาสตร์การเงินจึงได้หยิบจับงานวิจัยเชิงจิตวิทยาเกี่ยวกับสภาพภูมิอากาศ เช่น ในวันที่แดดออกจะทำให้ผู้คนมองโลกในแง่ดี หรือหากอากาศหนาวมาก ปุถุชนจะก้าวร้าวและชอบเสี่ยงมากขึ้น ข้อค้นพบดังกล่าวเป็นรากฐานของการศึกษาการเงินเชิงพฤติกรรม นำไปสู่ความพยายามหาความสัมพันธ์ระหว่างสภาพอากาศ และ/หรือ อุณหภูมิ กับการเปลี่ยนแปลงของตลาดหลักทรัพย์

ส่วนคำตอบที่ได้ก็คือ… ไม่มีข้อสรุปครับ

งานวิจัยบางชิ้น พบความสัมพันธ์ระหว่างวันที่แดดดีกับอัตราผลตอบแทนของตลาดหุ้นที่สูงขึ้นในสหรัฐอเมริกา แต่อีกชิ้นกลับพบว่าไม่มีความสัมพันธ์ดังกล่าวในตลาดหุ้นตุรกี แต่สัมพันธ์กับความหนาแน่นของเมฆและอุณหภูมิมากกว่า บางชิ้นพบว่าอากาศที่อุ่นขึ้นแต่ไม่ร้อนเกินไป และอากาศที่หนาวเย็นทำให้ตลาดหุ้นคึกคัก ส่วนอีกชิ้นที่ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างสภาพอากาศกับตลาดหุ้นทั่วโลกก็พบว่ามีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญ โดยสรุปกว้างๆ ว่าสภาพอากาศที่ชวนให้ออกไปใช้เวลานอกบ้านจะทำให้ตลาดหุ้นติดบวก หลายชิ้นไม่พบความสัมพันธ์ดังกล่าว และนักลงทุนอาชีพบางคนถึงกับมองว่าเป็นเรื่องเหลวไหล

ในมุมมองของผู้เขียน งานวิจัยเหล่านี้น่าตั้งคำถามไม่น้อย เพราะเรายังไม่สามารถตอบได้ว่าสภาพอากาศนั้นส่งผลต่อการตัดสินใจจริงๆ และการใช้เหตุผลของเราแค่ไหน นอกจากนี้ ยังมีช่องว่าง เช่น การซื้อขายหุ้นจากต่างประเทศที่อาจไม่ได้รับผลกระทบจากสภาพอากาศท้องถิ่น แต่นั่นแหละครับ การค้นพบความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญในงานวิจัยหลายต่อหลายชิ้นคงไม่ใช่เรื่องบังเอิญ ดังนั้นอากาศก็น่าจะมีผลแหละ ต่อให้ไม่มีสูตรสำเร็จว่าอากาศแบบไหนจะส่งผลต่อตลาดหุ้นอย่างไร

อุณหภูมิแค่ไหนถึงจะดีต่อเศรษฐกิจ?

การตอบคำถามเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างอุณหภูมิของแต่ละประเทศกับอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจนั้นมีมาค่อนข้างยาวนาน หากนำรายได้ต่อหัวของประชาชนมาหาความสัมพันธ์กับระดับอุณหภูมิ เราจะพบว่าประเทศพัฒนาแล้วส่วนใหญ่จะตั้งอยู่ในเขตอบอุ่น ส่วนอุณหภูมิเท่าไรถึงจะดีต่อเศรษฐกิจที่สุดนั้น คำตอบก็คือ…

13 องศาเซลเซียส!

งานวิจัยชิ้นหนึ่งซึ่งตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2558 ได้ทำการเปรียบเทียบการเติบโตทางเศรษฐกิจย้อนหลังไป 50 ปีแล้วพบว่ากลุ่มประเทศที่มีอุณหภูมิสูงกว่า 13 องศาเซลเซียส เศรษฐกิจจะเติบโตได้ดีกว่าในปีที่หนาวเป็นพิเศษ แต่การเติบโตจะแย่ลงในปีที่ร้อน ส่วนประเทศที่อุณหภูมิต่ำกว่า 13 องศาเซลเซียส ความสัมพันธ์ก็จะกลับด้านกัน ทั้งนี้ คณะวิจัยได้คำนึงถึงปัจจัยอื่นๆ เช่น ราคาน้ำมัน เทคโนโลยีใหม่ๆ และใช้แบบจำลองการเติบโตทางเศรษฐกิจฉบับมาตรฐาน

การใช้ชีวิตและทำงานในพื้นที่ที่มีภูมิอากาศหนาวเกินไปหรือร้อนเกินไป ย่อมทำให้ผลิตภาพในการทำงานลดลง ผลกระทบดังกล่าวนั้นเห็นได้ชัดเจนในอุตสาหกรรมการเกษตร และเหล่าผู้ใช้แรงงานกลางแจ้งทั้งหลาย อย่างไรก็ดี งานวิจัยดังกล่าวยังระบุเพิ่มเติมว่า อุณหภูมิที่สูงหรือต่ำเกินไปส่งผลต่อเหล่ามนุษย์ออฟฟิศ และอุตสาหกรรมอื่นเช่นเดียวกัน โดยทำให้มีอัตราการลาป่วยเพิ่มสูงขึ้น หรือทำงานผิดพลาดมากขึ้น

ผลการศึกษาดังกล่าวน่ากังวลไม่น้อย เพราะสภาวะโลกร้อนทำให้ประเทศกำลังพัฒนาหลายแห่งต้องเผชิญอุณหภูมิที่ร้อนเพิ่มขึ้นกว่าจุดที่เหมาะสม ในขณะที่ประเทศพัฒนาแล้วซึ่งอยู่ในเขตหนาว อาจไม่ได้รับผลกระทบมากนัก บางประเทศที่หนาวจัดอาจได้ประโยชน์เชิงเศรษฐกิจจากอากาศที่อบอุ่นขึ้นด้วยซ้ำ

สถานการณ์ดังกล่าวจะทำให้ความเหลื่อมล้ำระหว่างประเทศร่ำรวยและยากจนเพิ่มสูงขึ้น การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิยังทำให้เสถียรภาพทางการเมืองลดต่ำลง เนื่องจากเสี่ยงต่อภาวะจลาจลที่มีต้นเหตุเพราะอาหารขาดแคลน นี่คือภาพร่างของวิกฤติจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่จะนำไปสู่การอพยพครั้งใหญ่ทั่วโลก เพราะถิ่นที่อยู่อาศัยเดิมขาดแคลนทั้งอาหารและความมั่นคง เป็นฝันร้ายในอนาคตอันไกลแต่จำเป็นต้องเริ่มมาตรการแก้ไขและป้องกันตั้งแต่ปัจจุบัน

ทั้งหมดก็คือ 3 เรื่อง 3 รสว่าด้วยอุณหภูมิกับเศรษฐกิจสมัยใหม่ หวังว่าจะพอเห็นภาพนะครับว่าความร้อนเกินไป หรือหนาวเกินพอดีนั้น ไม่ใช่เรื่องเล่นๆ ขำๆ อย่างที่บางคนคิด

เอกสารประกอบการเขียน

The Battle For The Office Thermostat

Jackpot frost

Does Weather Affect the Stock Market?

Does the Weather Influence Global Stock Returns?

Global non-linear effect of temperature on economic production

Perfect temperature for economic success – 13C

The Effects of Temperature on Political Violence: Global Evidence at the Subnational Level