หากได้บอกลา และ Painting is Home สองนิทรรศการที่เล่าเรื่อง ‘บ้าน’ บนความเหมือนที่แตกต่าง

คำว่า ‘บ้าน’ สำหรับคุณคืออะไร?

บ้านสำหรับบางคนหมายถึง ‘ถิ่นที่อยู่’ บ้านสำหรับบางคนหมายถึง ‘พื้นที่ปลอดภัย’ ในขณะที่บ้านสำหรับบางคนหมายถึง ‘ใครคนหนึ่ง’

ซูซาน เคลย์ตัน (Susan Clayton) นักจิตวิทยาด้านสิ่งแวดล้อมจากวิทยาลัยวูสเตอร์(The College of Wooster) ในรัฐโอไฮโอ สหรัฐอเมริกา กล่าวว่าสำหรับใครหลายคน บ้านเป็นส่วนหนึ่งของการนิยามตัวตนของพวกเขา 

เมื่อกลับไปยังพื้นที่ที่เคยอยู่ มันจะพาพวกเขาย้อนกลับไปนึกถึงผู้คนที่เคยอาศัยอยู่ที่นั่นด้วย เพราะบ้านไม่ใช่แค่สิ่งปลูกสร้างรูปทรงสี่เหลี่ยมที่มีไว้พักอาศัย แต่บ้านมีความหมายมากมายกว่านั้น

The Momentum พาชมนิยามของคำว่า ‘บ้าน’ ผ่านสองนิทรรศการที่เล่าเรื่องบ้านบนความเหมือนที่แตกต่าง กับนิทรรศการภาพถ่าย ‘Closure: หากได้บอกลา’ และนิทรรศการศิลปะ ‘Painting is Home’ จัดแสดง ณ VS Gallery ตั้งแต่วันนี้ถึง 2 เมษายน 2566 

‘บ้าน’ ในวันที่สูญเสียคนรัก

ในช่วงการแพร่ระบาดของโควิด-19 รัฐบาลออกมาตรการเพื่อลดความเสี่ยงและป้องกันการแพร่ระบาดของโควิด-19 โดยงดจัดกิจกรรมที่มีการรวมตัวของผู้คนจำนวนมาก อาทิ การจัดคอนเสิร์ต การจัดงานเทศกาล การจัดงานมงคลสมรส รวมไปถึงการจัดพิธีกรรมทางศาสนา ทำให้การจัดงานศพต้องถูกจำกัดทั้งระยะเวลาและจำนวนผู้เข้าร่วม

เมื่องานศพที่เปรียบเสมือนการไว้อาลัยแด่ผู้ล่วงลับ ถูกจำกัดและลดทอนความสำคัญลงไป ทำให้ญาติผู้เสียชีวิตมีเวลาแสดงความอาลัยและอำลาได้น้อยลง นำไปสู่การตั้งคำถามที่ว่า หากมีโอกาสได้บอกลา ภาพจำและคำอำลาของผู้สูญเสียจะเป็นอย่างไร

Closure: หากได้บอกลา เป็นนิทรรศการภาพถ่ายของ เอกรัตน์ ปัญญะธารา บรรณาธิการภาพและช่างภาพประจำนิตยสาร National Geographic Thailand ที่เลือกถ่ายทอดเรื่องราวความรักและคำบอกลาจากครอบครัวของที่ผู้เสียชีวิตจากโควิด-19

เอกรัตน์มองว่าแต่เดิมการจัดงานศพจะช่วยให้ญาติของผู้เสียชีวิตมีระยะเวลาปรับตัวกับการจากไปของบุคคลอันเป็นที่รัก แต่การจำกัดระยะเวลาการจัดงานยิ่งทำให้ระยะเวลาในการทำใจนั้นสั้นลงไปด้วย จึงเป็นเรื่องยากที่ครอบครัวของผู้เสียชีวิตจะรับมือกับความสูญเสียในครั้งนี้ได้มากกว่าทุกครั้งที่ผ่านมา

จากผลกระทบของความสูญเสียที่ปราศจากเวลาทำใจนี้ นำไปสู่นิทรรศการ Closure: หากได้บอกลา ซึ่งเอกรัตน์ได้ติดต่อขอให้ครอบครัวของผู้เสียชีวิตเขียนจดหมายอำลาถึงผู้ที่จากไป และถ่ายภาพพื้นที่ในบ้านที่เป็นมุมโปรดของผู้เสียชีวิต พื้นที่ซึ่งมีเพียงคนใกล้ชิดภายในบ้านเท่านั้นที่จดจำพวกเขาได้

Closure: หากได้บอกลา จึงเปรียบเสมือนภาพสะท้อนความสูญเสียที่เกิดขึ้นในช่วงการแพร่ระบาดของโควิด-19 ซึ่งมีผู้คนมากมายต้องสูญเสียครอบครัวและคนรักไปอย่างกะทันหัน โดยปราศจากคำอำลาและระยะเวลาทำใจ การสร้างโอกาสให้ผู้คนที่สูญเสียได้ปลอบประโลมหัวใจผ่านคำบอกลา ถือว่าเป็นแกนหลักของงานนี้

บรรยากาศภายในงานนิทรรศการนั้นเรียบง่าย ทว่าน่าหลงใหลในเวลาเดียวกัน ภาพถ่ายขนาดใหญ่ถูกจัดไว้บนผนังสีขาว เผยให้เห็นภาพห้องนอนธรรมดา ภาพห้องครัวที่ว่างเปล่า และภาพโต๊ะหน้าทีวีซึ่งไร้คนเปิด มองเพียงผิวเผินอาจทำให้รู้สึกว่ารูปภาพเหล่านี้ดูธรรมดา แต่ถ้ามองไปที่ด้านข้างของภาพถ่ายจะเห็นกระดาษขนาด A3 คล้ายจดหมายแปะไว้ เหมือนเป็นคำบรรยายของภาพนั้นๆ

“แม่ครับผมขอให้แม่ได้มีความสุข ส่วนผมไม่ต้องเป็นห่วงผมจะอยู่ให้ได้ ผมจะทำตามที่แม่สอน จะไม่ออกนอกลู่นอกทางอีกแล้ว ผมจะบวชให้แม่นะครับ ขอให้แม่หลับให้สบาย ลูกคนนี้จะเป็นคนดีตลอดไป” – นัทพล ยินดีรัมย์

นอกจากนี้เอกรัตน์ยังเผยว่า สิ่งที่ Closure: หากได้บอกลา กำลังสื่อสารกับผู้คน ไม่ได้มีเพียงเรื่องราวของความสูญเสียและอาลัย แต่ภาพทุกภาพ ข้อความทุกข้อความ สะท้อนถึงช่วงเวลาและยุคสมัย ที่ครั้งหนึ่งผู้คนต่างพรากจากคนที่รักเพราะโรคระบาด ณ ขณะนั้น เปรียบเหมือนเครื่องมือบันทึกประวัติศาสตร์แห่งความโศกเศร้า และหวังว่าชิ้นงานของเขาจะสามารถเป็นกระบอกเสียงส่งไปถึงภาครัฐ ให้ตระหนักถึงหลายชีวิตที่ต้องสูญเสียและถูกหลงลืมโดยไม่ได้รับการเยียวยาใดๆ ซึ่งพวกเขาอาจเป็นพ่อ แม่ ภรรยา สามี ลูกสาว ลูกชาย หรือคนรักของใครสักคน

‘บ้าน’ พื้นที่ปลอดภัยที่สวยงาม

‘พื้นที่ปลอดภัย’ อาจหมายถึงพื้นที่เชิงกายภาพหรือพื้นที่ทางจิตใจ ซึ่งแต่ละคนมีพื้นที่ปลอดภัยที่แตกต่างกัน สำหรับบางคนอาจเป็นบ้าน ห้องนอน หรือแม้กระทั่งสิ่งของก็สามารถเป็นพื้นที่ปลอดภัยได้

‘Painting is Home’ เป็นผลงานรูปแบบ Process Painting ที่เน้นความรู้สึกและห้วงอารมณ์ของศิลปินขณะลงมือทำงาน โดยคำนึงถึงกระบวนการมากกว่าผลลัพธ์ที่ได้ ซึ่งศิลปินถ่ายทอดความสงบเงียบและสวยงามผ่านเส้น สี และจุด ประกอบสร้างเป็นชิ้นงานที่บอกเล่าอารมณ์ความรู้สึกแก่ผู้ชม นั่นทำให้หนึ่งในเสน่ห์ของชิ้นงานที่จัดแสดงคือเรื่องราวที่ศิลปินต้องการสื่อสาร

ชัชชา ทวี เจ้าของนิทรรศการ Painting is Home ผู้ที่ใช้เวลากว่า 25 ปี ในการเรียนและสอนศิลปะอยู่ที่สหรัฐอเมริกา เผยว่าเธอใช้เวลาในการพัฒนาวิธีการทำงานและวิธีคิดอยู่เสมอ จึงเป็นเรื่องยากที่จะนิยามว่า Painting is Home เป็นชิ้นงานรูปแบบใด เพราะเธอให้ความสำคัญกับการสื่อสารระหว่างศิลปินกับผู้ชม เพื่อถ่ายทอดความสงบและอบอุ่นผ่านฉากประทับใจและห้วงเวลาของเธอ

ชิ้นงานได้แรงบันดาลใจมาจากประสบการณ์และฉากในชีวิตที่ประทับใจของศิลปิน ซึ่งเชื่อมโยงกับความสงบ ความเงียบ และความสบายใจ อาทิ ผลงานชื่อ ‘Peaceful water’ ภาพที่ได้แรงบันดาลใจจากกระเบื้องของสระว่ายน้ำในขณะที่ดำดิ่งลงไป ทำให้ไม่ได้ยินเสียงรบกวน เห็นเพียงแสงแดดที่กระทบกระเบื้องและความเคลื่อนไหวบนผิวน้ำ เกิดเป็นความสงบเงียบที่น่าหลงใหล ซึ่งศิลปินเล่าเรื่องผ่านเส้นและสีที่มองแล้วรู้สึกสบายตา

Painting is Home มีความโดดเด่นในการเลือกใช้สี โดยเฉพาะการใช้สีเพื่อสื่อความหมายและความรู้สึก เช่น ผลงานชื่อ ‘The Pink Gilded Cage’ ที่สื่อถึงเพศและการกักขัง ศิลปินจึงเลือกใช้สีชมพูเป็นตัวแทนของความเป็นผู้หญิง และเลือกใช้สีน้ำเงินเป็นตัวแทนของความเป็นผู้ชาย แต่ละสีจะมีการไล่ระดับความอ่อนเข้มแล้วแต่ชิ้นงาน ส่วนใหญ่เป็นสีพาสเทลที่มองแล้วรู้สึกสดใสและสบายตา 

นอกจากเรื่องของสี การใช้เส้น จุด และเหลี่ยมมุม ก็เป็นสิ่งที่น่าสนใจอย่างมาก ชัชชาอธิบายเพิ่มเติมว่า เส้นทุกเส้น ภาพทุกภาพ ล้วนเกิดจากการรวมกันของจุดแต่ละจุด ประกอบสร้างเป็นโครงของภาพที่ต้องการจะสื่อออกไป แต่ละกระบวนการล้วนผ่านการคิดและสร้างสรรค์อย่างประณีต เพื่อถ่ายทอดออกมาเป็นภาพที่ต้องการจะสื่อ 

ชัชชาไม่ได้คาดหวังว่าเมื่อผู้คนมองมาที่งานของเธอแล้วต้องสะท้อนอะไร หรือจำเป็นที่จะต้องรู้สึกอย่างไร งานที่เธอทำเพียงอยากสื่อสารกับผู้คนว่า ภาพวาดเหล่านี้เปรียบเสมือน ‘บ้าน’ ตัวแทนของความสบายใจ พื้นที่ปลอดภัย ไม่ว่าคุณจะพบเจอกับอะไรมา Painting is Home จะเป็นสถานที่หลบภัยที่สวยงาม

อย่างไรก็ตาม ความหมายของคำว่า ‘บ้าน’ ของแต่ละคนแตกต่างกัน แต่สิ่งที่สามารถเชื่อมโยงถึงกันได้ คือบ้านเป็นสิ่งที่สะท้อนตัวตนของเราเสมอ เป็นเครื่องบันทึกความทรงจำไม่ว่าดีและร้าย เป็นสิ่งปลอบประโลมตัวเราในวันที่รู้สึกเหนื่อยหรือสิ้นหวัง เพราะบ้านเป็นมากกว่าสิ่งปลูกสร้างรูปทรงสี่เหลี่ยม แต่บ้านมีความหมายมากมายกว่านั้น