น้องชายของ ‘เช’ ที่คนส่วนใหญ่ไม่รู้จักมักคุ้น จะมีลักษณะหน้าตาท่าทางเป็นอย่างไร สายตาเคร่ง ขึงขัง? สูบซิการ์โคอิบาหรือซิการ์ยี่ห้ออื่น? สวมหมวกที่มีรูปดาวด้วยไหม?
แต่เปล่าเลย หน้าตาของเขาคล้ายนกฮูกเริงร่า ไว้หนวดเหมือนแมวน้ำ เบ้าตาลึกคล้ำภายใต้แว่นสายตา มองดูคล้ายคนขับรถหรือเลขาส่วนตัวของนักเขียนชื่อ ฮวน มาร์ติน เกวารา (Juan Martin Guevara) มากกว่า
ผิดกับเช-ผู้พี่ ที่คนทั้งโลกคุ้นเคย ใบหน้าของเขาปรากฏอยู่บนเสื้อยืด โปสการ์ด พวงกุญแจ หรือแผ่นแม่เหล็กแปะตู้เย็น ฮวน มาร์ติน เกวาราบอกว่า เขาเกลียดทุกอย่างที่นำเอาพี่ชายของเขาไปสร้างผลประโยชน์ทางการค้า แต่ถึงกระนั้น เขาก็สะสมอะไรหลายอย่างเกี่ยวกับเช อย่างนาฬิกาดนตรีที่มีเพลงดังของ ‘ผู้บังคับบัญชาเกวารา’ ตุ๊กตาทหารดีบุกตัวเล็กๆ หรือตุ๊กตาดีบุกรูปผู้นำปฏิวัติ รวมทั้งธงชาติคิวบาจากยุคปฏิวัติที่ไม่เคยผ่านการซัก
Photo: REUTERS/Charles Platiau
เกวาราผู้น้องนับเป็นแฟนคลับคนหนึ่งของเกวาราผู้พี่ แม้ว่าอายุจะห่างกันถึง 15 ปี แต่ดูเหมือนสายใยความสัมพันธ์ระหว่างพี่น้องแทบตัดไม่ขาด เพราะม่านเงาของพี่ชาย-แอร์เนสโต ‘เช’ เกวารา บดบังอยู่ตลอดเวลา ฮวน มาร์ตินได้ข้อสรุปกับตนเองว่า “ความผูกพันไม่ใช่ทั้งกรรมหรือเป้บนบ่า ไม่ได้เลวร้ายและไม่ได้ดีงาม แต่มันคือความจริง ที่ไม่มีใครสามารถลบล้างหรือบิดเบือน เราแค่ยอมรับมัน ไม่ก็ปล่อยวางให้มันหายไปเอง”
ฮวน มาร์ติน เกวาราตรงข้ามกับแอร์เนสโตที่ไม่เคยร่ำเรียน เขาไม่เคยละทิ้งถิ่นฐานบ้านเกิดเมืองบัวโนส ไอเรสเพื่อออกไปต่อสู้เอาชัยที่ไหน และไม่เคยฝักใฝ่ยุ่งเกี่ยวอะไรกับการปฏิวัติในคิวบา แต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่า เขาจะมีชีวิตอยู่อย่างสงบสุข ในยุคเผด็จการทหารของอาร์เจนตินา เขาต้องใช้ชีวิตอยู่ในคุกหลายแห่งนานถึง 8 ปี ด้วยข้อหาเป็นแนวร่วมสังคมนิยม หลังจากนั้น เขาออกมาทำงานเป็นคนขับรถบรรทุก เป็นนักข่าวสายกีฬา เป็นพนักงานส่งเนยแข็ง เป็นคนขายของเก่า และเป็นพนักงานขายซิการ์ ตอนนี้ เขาอายุ 73 ปี เพิ่งตัดสินใจเปลี่ยนอาชีพใหม่อีกครั้ง ด้วยการเป็นนักเขียน มีผลงานหนังสือ และมีโอกาสได้รับเชิญให้เดินทางไปแนะนำหนังสือถึงปารีส แมดริด และเบอร์ลิน
“เป็นเรื่องน่าแปลกสำหรับคนที่ไม่เคยเขียนหนังสือมาก่อน” เกวาราบอกความรู้สึกด้วยอารมณ์ขัน ทุกอย่างกลายเป็นเรื่องที่เป็นไปได้เพราะเขาแอบจดจำมาจากแอร์เนสโต
ครอบครัวเกวาราจัดอยู่ในชนชั้นมีการศึกษา ลูกสาวได้รับการปฏิบัติเลี้ยงดูแบบเดียวกันกับลูกชาย แต่ก็มีแบ่งฝ่ายกัน ข้างหนึ่งจงรักภักดีฝ่ายพ่อ อีกข้างก็จงรักภักดีฝ่ายแม่ ซึ่งทั้งเชและฮวน มาร์ตินอยู่กลุ่มหลัง
ฮวน มาร์ตินเล่าถึงผู้เป็นพ่อ แอร์เนสโต ซีเนียร์ว่า “เป็นคนทะเยอทะยานที่ไม่ลงมือจัดการอะไร เป็นกวีที่ไม่เขียนบทกวี” ผิดกับเซเลีย ผู้เป็นแม่ ที่ครองบทบาททั้งแม่เรือนและนักสู้ เธอเคยถูกจับกุมเมื่อคราวไปเดินประท้วงบนท้องถนนตอนที่ฮวน มาร์ตินอายุ 10 ขวบ
เชในวัยเยาว์ “ชอบถือหนังสือเข้าไปในห้องน้ำ แล้วฝังตัวเองอยู่ในนั้น” ถ้าใครจะเรียกเขาออกมาละก็ ฮวน มาร์ตินบอก เขาจะท่องวรรคทองจากงานเขียนของกุสตาฟ โฟลแบรต์ อเล็กซองเดรอะ ดูมาส์ หรือชาร์ลส์ โบเดอแลร์เป็นภาษาฝรั่งเศสให้ฟังจนรำคาญกันไป
“ผมเติบโตขึ้นมาในเงาของแอร์เนสต์ และผมไม่สามารถหนีพ้นไปได้เลย” ฮวน มาร์ติน เกวาราเขียนเล่าในหนังสือของเขา
Che, My Brother หนังสือที่ว่า เป็นผลงานเขียนเล่มแรกของฮวน มาร์ติน เกวารา ที่เขาทำงานร่วมกันกับ อาร์เมลล์ แวงซองต์ นักข่าวหญิงชาวฝรั่งเศส บอกเล่าเรื่องราวของนักปฏิวัติที่ยิ่งใหญ่ในมุมมองของสมาชิกในครอบครัว จากหนุ่มไร้จุดมุ่งหมายในชีวิต ผู้กลายเป็นผู้บังคับบัญชาคนสำคัญของประเทศคิวบา และท้ายที่สุดยังกลายเป็นไอคอนโฆษณาของสังคมโลก แต่อย่างไร เขาก็เป็น ‘ลูกแหง่’ ของแม่อยู่ดี
ตอนที่ครอบครัวเกวารารู้ข่าวการตายของเชจากหนังสือพิมพ์ สมาชิกในครอบครัวทุกคนตัดสินใจปิดปากนิ่งเงียบ ฮวน มาร์ตินบอก กระทั่งเวลาผ่านมา 50 ปี เขาตัดสินใจเปิดปากเล่า ถึงความทรงจำที่มีเกี่ยวกับพี่ชายในแง่มุมส่วนตัว
ใครคือเช เกวารา? หมอ กบฏ นักปฏิวัติ หรือเพื่อนสนิทและนักรบเคียงข้างของฟิเดล คาสโตร? เป็นคนมีเสน่ห์และจิตใจเหี้ยมโหด หรือเป็นคนน่าคบหาและขวัญใจสาวๆ
เขาต้องการปลดแอกคองโก โบลิเวีย และประเทศอื่นๆ ทั่วลาตินอเมริกา แต่ผู้นำนักสู้ก็ถูกประทุษร้าย
และถูกยิงเสียชีวิตเมื่อวันที่ 9 ตุลาคม 1967
Photo: REUTERS/Enrique Marcarian
Cover Photo: REUTERS/Alexandre Meneghini
อ้างอิง:
Sz-magazin.sueddeutsche.de
www.theguardian.com
www.goodreads.com
